INDECENT PROPOSAL

De films van Adrian Lyne werken buiten de bioscoop nog beter dan binnen. Met een feilloos gevoel voor wat gevoelig ligt in de samenleving weet Lyne het juiste onderwerp op het juiste moment aan te snijden. Zijn films vinden een enorme weerklank. Met Indecent proposal lukte dat in Amerika voor de derde keer. Op het werk, in de kroeg en in tijdschriften, overal klonk de magische vraag: zou jij het doen voor een miljoen?

Eerder was het Lyne al gelukt met 9½ weeks en Fatal attraction. Die films brachten niet alleen veel geld op, ze werden al kort na verschijnen een soort sociologisch ijkpunt. Ze werden uitgeroepen tot tekens van de tijdgeest, wat dat ook precies moge zijn. Zo’n film wordt steeds minder film, en steeds meer vertrekpunt voor allerlei beschouwingen en borrelpraat. Voor het verwerven van die status is meer nodig dan een uitgekiende marketing. In de lucht hangen altijd bepaalde, snel wisselende, gevoeligheden van een samenleving en sommige mensen hebben daar een goede antenne voor.
Lyne begint zijn films bovendien op herkenbaar niveau. Aanvankelijk gaat het over mooie mensen met mooie relaties, waar we ons graag mee willen identificeren. Tegen de tijd dat de boel volledig ontspoort kunnen we ons niet meer losmaken van die mensen en komt de klap des te harder aan. Lyne maakt geen afstandelijk vermaak, maar legt het dilemma bij de kijker. Onontkoombaar is de vraag: wat zou jij doen in zo’n situatie? Ideaal gespreksonderwerp, dat spreekt.
Seks doet de rest: altijd het beste middel om tongen en pennen in beweging te krijgen. Vooral als je als maker de mazzel hebt dat fatsoensrakkers sommige scènes als te expliciet bestempelen, zoals bij 9½ weeks gebeurde. Jacob’s ladder, een seksloze hallucinatie van Vietnam-veteraan Tim Robbins en wellicht Lyne’s beste film, moest het met heel wat minder belangstelling doen.

Vreselijk gelukkig
Na de sm-verhouding van 9½ weeks en het overspel met geweld van Fatal attraction is er dan nu het overspel met geld van Indecent proposal. Iedereen is te koop, is de stelling die Lyne op het huidige tijdsgewricht van toepassing acht. Het is de stelling van John Gage (Robert Redford), een goed geconserveerde vijftiger waarvan maar niet duidelijk wordt hoe hij zo belachelijk rijk is geworden. Hij is bereid een miljoen dollar te betalen voor een nacht met Diana (Demi Moore). Maar Diana is getrouwd met David (Woody Harrelson) en dat maakt haar tot zijn eigendom, in deze film. Diana en David zijn vreselijk gelukkig met elkaar, zo wordt in de langdurige introductie duidelijk gemaakt. Het is een prachtige relatie, met veel pret en passie. Er is maar één domper: net als ze hun droomhuis bouwen breekt de recesie uit.
Dus accepteren ze het miljoen van Gage. Aan de voorspelbare morele pro’s en contra’s worden gelukkig niet veel woorden vuil gemaakt. Dat de nacht die Diana met Gage op zijn boot doorbrengt (waarom ziet rijkdom er toch altijd hetzelfde uit: zo’n Prins de Lignac-jacht met een foute inrichting en een minzame neger achter de vleugel) vervolgens ook wordt overgeslagen is nog wel aardig. Net als David kunnen we nu alleen maar gissen naar wat daar precies is gebeurd.
Vervolgens gaat het echter helemaal mis met Indecent proposal. Het gesukkel begint met verwijdering tussen Diana en David. Diana kiest voor Gage en vlak voor het einde toch maar weer voor David. Dat einde mag verklapt worden omdat vanaf de eerste minuut elk ander einde onmogelijk was. Het bizarre van de film is dat het gedrag van Diana, de sleutel tot het verhaal, volstrekt ongemotiveerd blijft. Eén zielig jeugdverhaaltje van Gage is voor deze intelligente, zelfbewuste vrouw voldoende om zich in een nieuw leven te storten. Eén diepzinnige opmerking van David — "Hij is geen betere man, hij heeft alleen meer geld" — is voldoende om haar nogmaals overstag te laten gaan. Alles wat dit gedrag, en daarmee de film, interessant had kunnen maken is zorgvuldig weggelaten.

Stilstand
In plaats daarvan krijgen we een hoop onzin voorgeschoteld, beelden die eindeloos hetzelfde illustreren: Gage is rijk en oppervlakkig, David is arm en diepzinnig. Over de rol van Demi Moore is al helemaal niet nagedacht: het ene moment is ze sterk en onafhankelijk, het volgende moment niet meer dan een aanbeden object dat zich de koehandel van de heren rustig laat aanleunen. Wat er aan, zeer bescheiden, erotiek in Indecent proposal zit, is een ode aan het lichaam van Moore, of dat van haar body double. Zelfs als ze tomaten plukt in de tuin valt haar rokje wel erg flatteus.
Meer dan de anekdote die aan al het publicitaire rumoer ten grondslag ligt heeft Indecent proposal niet te bieden. Als dat station eenmaal is gepasseerd komt de boel volledig tot stilstand. Niets heeft de film gemeen met het confronterende van 9½ weeks, het intelligente van Jacob’s ladder of de snelheid van Fatal attraction. Het feit dat Lyne met dit slome gebakvis toch zo heftig de publieke opinie weet te beroeren, betekent een radicale volgende stap in zijn carrière. Adrian Lyne heeft zichzelf opgeheven als filmmaker. Hij heeft geen film gemaakt, hij heeft een gespreksonderwerp aangedragen.

Mark Duursma