I SHOT ANDY WARHOL

"Wat moet gebeuren is de regering omver werpen, het geld afschaffen en het mannelijke geslacht uitroeien." Deze gespierde woorden schreef Valerie Solanas na een dubbelleven als psychologiestudent en wegwerphoer aan de onderkant van de samenleving. Eigenhandig maakte ze een begin met de eliminatie van de man door het pistool op Andy Warhol te richten. De verfilming van haar levensverhaal is echter niet zo gedateerd en sensatiebelust als de filmtitel doet vermoeden.

Het magnum opus van Valerie Solanas heet ‘SCUM-manifesto’, de openbare verklaring van haar Society for Cutting Up Men. Wie hier ironie in ziet, heeft het mis. Solanas was bloedserieus in haar bedoelingen. Toch is een vaak geciteerde regel uit het manifest zowel grappig als bitter: "De man zal een rivier van snot overzwemmen en één kilometer tot zijn neus door braaksel waden als hij denkt dat daar een vriendelijk kutje op hem wacht". Die verguisde man is een biologisch ongeval, met een onvolledig paar chromosomen, en onmachtig om liefde te geven. Als wandelende neukmachine is de man het niet waard om de wereld te overheersen. Seks is daarom het afval van de dommen, een eenzelvige bezigheid, niet creatief en dus zonde van de tijd. Vaderschap is slechts de voornaamste gelegenheid van de man om te beheren en te manipuleren.
Hoe Solanas tot deze radicale mening is gekomen, wordt door filmmaker Mary Harron als volgt verklaard: ze is seksueel misbruikt in haar jeugd en hoereerde om aan haar schamele centen te komen. Rebellie en scherpzinnigheid deden de rest. Menig regisseur likt zijn vingers af bij een dergelijk levensverhaal en een sensatiebeluste aanpak ligt dan ook op de loer. Aan een aantal keuzes van Harron is af te lezen dat zij niet in deze valkuil getrapt is.

Zendingsdrang
Allereerst besloot Harron om beelden van Solanas’ hoererij-praktijken te koppelen aan het voorlezen van bovenstaande citaten uit het manifest. Hierdoor wordt Solanas geen karikatuur van een vuilgebekte lesbienne die mannenhater wordt, maar een mens van vlees en bloed. Het begrip voor haar achtergronden gaat gelukkig echter niet zover dat het neerknallen van Andy Warhol daardoor wordt goedgepraat. De film wekt nogal wat tegenstrijdige gevoelens op, waarbij je heen en weer wordt geslingerd tussen inzicht in de motieven van een verbitterde vrouw en de weerzinwekkende gevolgen daarvan.
Verder wordt er nog een valkuil omzeild, en wel die van het romantiseren van Warhols ‘Factory’. De film laat ook de zelfingenomen kant van deze kunstenaars zien. Solanas wordt slechts gezien als één van die freaks waar Warhol en de zijnen zich graag mee omringden. Ze trad het koninkrijk binnen met een toneelstuk in haar hand: ‘Up your ass’ (‘Krijg de klere’). Dit obscene stuk zou geknipt zijn om door Warhol te worden geproduceerd. Dat dit niet gebeurde, probeerde hij weer goed te maken door haar een filmrolletje in — ironisch genoeg — I’m a man aan te bieden.
Warhol staat haar verdere aanwezigheid oogluikend toe, maar meer omdat hij nooit nee kon zeggen. Naar eigen zeggen slaat hij gekken hoog aan, omdat zij zich niet normaal kunnen uiten. Maar Warhols hang naar het subversieve kende echter grenzen, en die werd bereikt bij Solanas. Ze maakte het te bont met haar egoïsme, haar zendingsdrang en grootheidswaan. Haar wordt de toegang tot de decadente Factory ontzegd, wat olie op het vuur is voor haar paranoia. Zelfs tussen de meest tolerante mensen lijkt Solanas uiteindelijk alleen te staan.

Oude doos
Regisseur Harron kiest er terecht voor om de nadruk te leggen op de persoon Solanas en niet op haar functie binnen de vrouwenbeweging. SCUM is weliswaar een wrokkige woede-uitbarsting van één vrouw en beleefde zijn ‘fifteen minutes of fame’ pas nadat er een beroemde kunstenaar in het spel kwam, maar toch staat SCUM niet op zichzelf. Alhoewel SCUM voorheen geen enkele volgeling had, riepen feministische revolutionairen Solanas uit tot de eerste vrouwelijke voorvechter van de vrouwenrechten en één van hun belangrijkste woordvoerders.
Een grote verdienste van I shot Andy Warhol is dat deze context niet genoemd wordt en Harron de verleiding heeft weerstaan om er een historisch correcte film van te maken. Eén vrouw is genoeg om tot nadenken te stemmen. Haar militante ideeën komen weliswaar uit de oude doos, maar hebben nu nog steeds hun impact door hun weerzinwekkende inhoud. I shot Andy Warhol kan gezien worden als een anti-voorbeeld. Veel vrouwen uit de huidige generatie, ondergetekende idem dito, vinden dat de strijd nu wel gestreden is, en verafschuwen het aannemen van een slachtofferrol, maar nog meer het radicale denken uit de jaren zeventig.
De actualiteitswaarde van de film ligt in het besef dat verbittering van alle tijden is, en dat niet de man, maar die verbittering in jezelf bestreden moet worden. De film slaagt er dus in een voetnoot uit de geschiedenis opnieuw leven in te blazen, ook doordat de film rauw, grappig en gespierd is. "Als SCUM toeslaat, is het in het donker." Dertig jaar na deze uitspraak blijkt dat SCUM nu nog slechts toeslaat in het donker van de bioscoopzaal. Maar effectief is het nog steeds.

Mariska Graveland