HEIMAT 3 — CHRONIK EINER ZEITENWENDE

Het titanenwerk zit erop. De Duitser Edgar Reitz sluit zijn Heimat-serie af en is na ruim vijftig uur klaar met de geschiedenis van het boerendorpje Schabbach.

Een bekentenis: ik heb Die zweite Heimat — Chronik einer Jugend niet gezien. In 1984 begon Reitz met het vijftien uur durende Heimat zijn Duitse kroniek van de twintigste eeuw, die hij in 1992 met het vijfentwintig uur durende Die zweite Heimat voortzette. De VPRO zond Die Zweite Heimat in een marathonuitzending in een weekend uit. In menig huis bleven in dat weekend de gordijnen gesloten. Bij mij niet. Maakt dit me onbevoegd om te oordelen? Heimat 3 is los van Die zweite Heimat te zien, maar het is natuurlijk beter om alles gezien te hebben. Helaas. Inhalen kan niet, want Reitz’ monsterwerk is in Nederland op video noch dvd verkrijgbaar.
Heimat 3 — Chronik einer Zeitenwende doet in zes delen wat de titel belooft: de serie is een kroniek van een tijdomslag, waarbij de nadruk ligt op het wel en vooral wee van de ondernemersfamilie Simon, die het in het dorpje Schabbach sinds mensenheugenis voor het zeggen heeft. De filmserie begint op 9 november 1989 met de val van de Berlijnse Muur. Bij toeval ontmoet de succesvolle dirigent Herman Simon in een Berlijns hotel zijn vroegere geliefde, de zangeres Clarissa. Ze hebben elkaar zeventien jaar niet gezien en staan op het hoogtepunt in hun carrière. Beiden reizen de hele wereld rond om concerten te geven, maar missen een thuishaven. Bij de eerste blikwisseling slaat de liefdesvlam meteen weer in de pan. In de greep van de historische euforie — de ineenstorting van het communisme — geven Herman en Clarissa hun leven een nieuwe wending. Ze kopen een vervallen villa op een heuveltop met uitzicht op Schabbach. Als het huis door Oost-Duitse arbeiders grondig is gerenoveerd, wordt het hun liefdesnest. Lekker knus, zolang het duurt.

Kunstschatten
Herman en Clarissa vormen de spil in Heimat 3. Rondom hen cirkelen de andere personages, waarbij de nadruk ligt op Hermans twee broers Anton en Ernst. Anton is de grote man in Schabbach. De eigenaar van het oeroude familiebedrijf in optische instrumenten bezorgt tientallen inwoners van Schabbach werk. De lokale voetbalclub is zijn eigendom. Zijn zoon Hartmut haat zijn patriarchale vader en wil hem niet opvolgen in het bedrijf.
Anton is ook gebrouilleerd met zijn broer Ernst, een avonturier die na de oorlog kunstverzamelaar werd. Achter zijn huis liggen in een ondergrondse bunkerachtige opslagplaats voor miljoenen euro’s aan kunstschatten. Herman is de meest kleurloze van de drie broers. Als een kameleon past hij zich aan elke situatie aan. Ook hij koestert geen warme familiegevoelens: "Familie is een bochel, die je je hele leven meedraagt."
Het imploderen in ruzies en conflicten van de Simon-familie is geen toeval, maar een gevolg van de nieuwe tijd, lijkt Reitz te willen beweren. De dorpsbewoners pikken het niet langer dat ze worden gedomineerd door een familieclan. De oude gemeenschapsstructuren vallen uit elkaar. Het zorgt voor een pessimistische grondtoon in Heimat 3: het oude verdwijnt, maar er komt geen nieuwe ordening voor terug. Een heldere visie, maar Reitz weet hem niet krachtig te verbeelden. Te vaak grijpt hij naar soap-achtige elementen. Persoonlijk drama stapelt zich op persoonlijk drama, waarbij de historische context — de kracht van het hele Heimat-project — er vaak nauwelijks toe doet.
Heimat 3 illustreert dat het recente verleden moeilijker te vangen is dan de verder weg gelegen geschiedenis. Het is geen schande dat Reitz zich vertilt aan het verse verleden, maar wel jammer, want het zorgt voor een wat doffe afsluiting van zijn heroïsche onderneming. Waarmee niet gezegd wil zijn dat Heimat 3 mislukt is. Er had meer in gezeten, maar Heimat 3 is zeker geen verspilde moeite. Vergeet vooral niet het vierde deel, waarin onder de titel Allen geht’s gut Reitz als Ingmar Bergman de relatie van Herman en Clarissa op de snijtafel legt. Hier voelden we de kracht van de Heimat van twintig jaar geleden. Laten we er niet omheen draaien: Reitz sluit zijn levenswerk niet groots af, maar de 72-jarige verdient alleen al voor moed een plaats in de filmhemel.

Jos van der Burg