HANNIBAL

Het lugubere boek ‘Hannibal’ week radicaal af van de publieke verwachtingen die door The silence of the lambs waren geschapen. In Ridley Scotts verfilming zijn alle gruwelijkheden uit het boek afgezwakt.

Toen anderhalf jaar geleden de roman ‘Hannibal’ verscheen, waren de verwachtingen hooggespannen. De voorganger legde de basis voor Jonathan Demme’s stijlvolle The silence of the lambs, een verfilming die in alle opzichten uitsteeg boven het boek waarop het gebaseerd was. De kannibalistische psychiater Hannibal Lecter, door schrijver Thomas Harris voor het eerst als markant bijfiguur geïntroduceerd in ‘Red dragon’ (in 1986 door Michael Mann verfilmd als Manhunter), werd door de intense vertolking van Anthony Hopkins een van de gedenkwaardigste griezels uit de filmhistorie.
Harris heeft eens gezegd dat hij Demme’s film niet wilde zien, omdat hij bang was dat de acteurs de personages van hem zouden ‘stelen’, en dat hij er dan niet meer over zou kunnen schrijven. Het zou de reden kunnen zijn waarom het boek ‘Hannibal’ zo radicaal afweek van de publieke verwachtingen. Sommige lezers waren onaangenaam verrast, maar echt tekenend was dat scenarioschrijver Ted Tally, die voor zijn bewerking van ‘Silence’ een Oscar won, dit keer niet wilde meewerken. Hij vond het boek te gruwelijk. Ook Jodie Foster sprak haar verontwaardiging uit en dan met name over het slot van het boek, dat volledig in strijd zou zijn met ‘haar’ Clarice Starling.
Maar ‘Hannibal’ was duidelijk geen vervolg op Demme’s film. Het was Harris die het ‘Schone en het Beest’-motief uit zijn vorige boek naar een hoger plan tilde. Hannibal Lecter, die in ‘Red dragon’ en ‘Silence’ als bovenmenselijk en superieur wezen een eilandje vormde, was nu de kern van het boek. Dus kon Harris de conventies van het thrillergenre overboord gooien en Lecter de hoofdrol geven in een luguber en barok horrorsprookje.

Zwijnen
Persoonlijk was ik gecharmeerd van de roman, die op anderen het effect had van een literaire, zieke grap. Maar het was duidelijk dat veel van de bizarre subplots en geperverteerde personages bij een verfilming het veld zouden ruimen. Dat is met Ridley Scotts film dan ook gebeurd, waardoor het verhaal alsnog met één been in het thrillergenre komt te staan. Aan de eisen van dat genre, zoals een duidelijke spanningsboog, voldoet de film niet, terwijl het vertoon van gruwelijkheden en rariteiten van de roman zozeer is uitgedund (of door aangedikte ironie is afgezwakt) dat van pure grand guignol-horror geen sprake is.
Een goed voorbeeld is de figuur van miljonair Mason Verger, het enige in leven zijnde slachtoffer van Lecter, die al zijn macht aanwendt om wraak te nemen. In het boek wordt van deze groteske engerd en zijn gevolg een fantastische freakshow gemaakt. In de film wordt hij nooit meer dan een griezelig mannetje in een rolstoel, ondanks uitstekend spel van een onherkenbare Gary Oldman. Wie het boek niet kent, zal zich bovendien afvragen waarom Vergers plan in hemelsnaam een stel agressieve zwijnen omvat.
Waar Harris in het boek vanaf het eerste hoofdstuk duidelijk aangaf welke kant hij op wilde, bevindt de film zich in een niemandsland, ergens tussen ironische horror en suspenseloze thriller. Hannibal is vlees noch vis. Maar wat wil je? Waar Jonathan Demme zich liet leiden door een naar eigen zeggen slaafse loyaliteit aan de roman, is Hannibal het product van tegenstrijdige intenties en motieven. Harris wilde de relatie tussen Starling en Lecter naar een — binnen de context van het boek — logische en onvermijdelijke conclusie brengen, een conclusie die vervolgens door scenarioschrijvers Mamet en Zaillian om zeep werd geholpen om aan de eisen van Jodie Foster (en veel lezers) tegemoet te komen. Het aangepaste einde sluit weliswaar aan bij de wijze waarop Julianne Moore de rol van Clarice invult, namelijk als een sterke vrouw die zich heeft losgemaakt van vaderfiguren, maar aan het einde heeft zij noch Lecter een wezenlijke ontwikkeling doorgemaakt, waardoor de film meer lijkt op een episode dan een slotstuk. Hopkins ten slotte, zag zijn kans schoon met de film aan de haal te gaan door een publieksvriendelijke, luchtige Hannibal Lecter neer te zetten.

Vismarkt
Ridley Scott was duidelijk niet in staat de verschillende machten die aan het werk waren naar zijn hand te zetten. Bovendien haalt hij veel te weinig uit scènes die in potentie spannend of intens zijn. Maar als regisseur heeft Scott één grote kracht, en die weet hij ook hier weer uitstekend uit te buiten. Net als in bijvoorbeeld Alien, Blade runner of Black rain heeft Scott het neusje van de zalm in production design en art direction aangetrokken. Hannibal ziet er prachtig uit, en waar de film inhoudelijk stuurloos lijkt, overtuigt hij uiterlijk wel. Niet alleen het gedeelte dat zich leent voor mooifilmerij, namelijk de scènes in Florence, sloten aan bij mijn herinnering aan het boek, maar ook bijvoorbeeld de mislukte arrestatie op de vismarkt aan het begin. Die eerste scènes met Clarice Starling behoren overigens tot de beste uit de film en bieden Julianne Moore de enige kans te bewijzen dat zij een geloofwaardige opvolger is van Jodie Foster. Tussen de sporadische, echt boeiende momenten biedt deze mislukte boekverfilming grillig vermaak en dat gaat er, ook gezien de recettes, in als koek.

Roel Haanen