HAIFA

Met zijn tweede film Haifa sluit de Palestijnse regisseur Rashid Masharawi aan op het eerdere Curfew en zet hij de samenwerking met zijn Nederlandse producent voort. Beide films geven een kijkje achter de bekende televisiebeelden van het Midden Oosten. De levensomstandigheden van de Palestijnse vluchtelingen in de kampen zijn nog niet veel verbeterd. Zoals een van de personages in Haifa het verwoordt: "De vrede vindt plaats in Madrid en Washington. Hier verandert er niets."

Als westerse tv-kijker en krantenlezer verwerf je weinig inzicht in het dagelijks leven van de Palestijnse vluchtelingen in de door Israël bezette gebieden. De berichten over maatregelen die dit dagelijks leven direct beïnvloeden, zoals de avondklok of het sluiten van de grenzen, worden in de media verdrongen door de meer zichtbare en dramatische vredesonderhandelingen tussen de politieke machthebbers. Oorlog en vrede in het Midden Oosten worden vertegenwoordigd door de vertrouwde gezichten van Arafat, Rabin, Perez, en vanaf nu, Netanyahu. Het is een koningsdrama waarbij je bijna zou vergeten dat buiten de handtekeningen en bomaanslagen om ook nog mensen ‘gewoon’ proberen om op een zinvolle manier tachtig te worden.
Masharawi wil met zijn speelfilms over het leven in de Palestijnse vluchtelingenkampen de mensen laten zien die direct afhankelijk zijn van de gemaakte akkoorden maar die er net zo weinig invloed op lijken te hebben als de gemiddelde westerling. De personages in Masharawi’s films proberen ieder op hun eigen manier aan de beperkingen te ontkomen en voor zichzelf een betere toekomst te creëren. In Curfew was dat nog geheel onmogelijk. Het vluchtelingenkamp was door de zich herhalende uitgaansverboden als een gevangenis waarbinnen steeds weer op onverwachte momenten het leven stil wordt gezet. Het kamp onderscheidde zich in feite niet van de gevangenissen waar zich verzettende bewoners door de Israeli’s in werden gegooid. In Haifa lijkt er iets meer ruimte verworven te zijn, al is de zorg om de toekomst nog steeds vele malen groter dan de hoop dat het ooit beter zal zijn.

Doelloosheid
Hoofdpersoon van Haifa is Haifa de dorpsgek. In het begin van de film zien we hem in het wrak van een vrachtwagen zitten, gestrand in de woestijn vlak buiten het kamp. Hij draait aan het stuur terwijl hij wezenloos voor zich uitstaart. Haifa’s verwarde doelloosheid staat symbool voor de situatie waarin de Palestijnen leven. Hij dwaalt roepend door het kamp, hangt af en toe onbegrijpelijke monologen op tegenover welwillende mede-bewoners, en weigert het eten dat hem door de anderen wordt aangeboden. Zijn gekte is een uitvergroting van de verwarring van de andere bewoners die evenmin weten waar ze aan toe zijn.
Centraal staat een familie met twee zonen en een dochter, ieder met een eigen overlevingsstrategie. Vader Abu Said was vroeger politieman maar verkoopt nu suikerspinnen. Hij blijft hopen op een plaats in het politiekorps wanneer het Palestijnse zelfbestuur een feit zal zijn. Zijn zoon Siad is sceptischer over de ontwikkelingen en ergert zich aan zijn vaders verdraagzaamheid. Hij komt met vrienden regelmatig in gevecht met het leger en spoort de anderen aan deel te nemen aan demonstraties. Moeder Oum Said zou het liefste zien dat iedereen zich rustig houdt. Zij is druk op zoek naar een vrouw voor haar tweede zoon die in de gevangenis zit. Een vrouw zal hem van de straat houden en hem voor een nieuwe gevangenisstraf behoeden. Dochter Sabah, tenslotte, leeft rustig en onopvallend om de anderen heen. Ze heeft geheime ontmoetingen met haar vriendje, en werkt hard op school in de hoop later via een studie aan het kamp en/of een gedwongen huwelijk te ontkomen.

Realisme
Net als Curfew is Haifa het verslag van een korte periode in het vluchtelingenkamp. De gebeurtenissen die in die periode plaatsvinden zijn dramatisch, maar lossen toch op in de algehele malaise en lamlendigheid die grote gevoelens van geluk of ongeluk niet toestaan. Die voortdurende malaise vormt een beperking van de emotionele zeggingskracht van de film. De regisseur beperkt zich tot een koele registratie van de dagelijkse gebeurtenissen, een eventueel medeleven wordt aan de toeschouwer zelf overgelaten. Dat schept afstand, maar alleen op deze manier wordt het thema recht gedaan.
Haifa is een realistische film in de traditie van het Italiaanse neo-realisme. De film biedt geen gemakkelijke oplossingen of dramatische hoogtepunten die de kijker de dagelijkse frustratie en onzekerheid van de kampbewoners doen vergeten. Het personage Haifa is de spreekwoordelijke roepende in de woestijn, maar wat hij roept is meestal onbegrijpelijk in plaats van dat het een verzachtend, dieper inzicht overbrengt. De film biedt geen dramatische uitweg en heeft uiteraard geen duidelijk einde. De toeschouwer verwerft inzicht in het lot van de Palestijnse vluchtelingen zonder het emotionele genot van de tragische climax. Het maakt de onzekere, opgekropte en ambivalente gevoelens van de kampbewoners des te meer invoelbaar.

Jann Ruyters