Grbavica

Als de oorlog is afgelopen en de mannen dood zijn, dan blijven de vrouwen over. Grbavica vertelt hoe die vrouwen in hedendaags Sarajevo met de daden van die mannen verder moeten leven.

Sara is een mooi bozig meisje en Esma is haar moeder. Een vermoeide moeder en een meisje zoals overal ter wereld waar meisjes hun jongensachtige trekken verliezen en veranderen in jonge vrouwen die op een dag zelf ook moeder moeten zijn en daarom nu hun moeder haten. Haten omdat ze boven de tafelrand zijn uitgegroeid en nu het leven in de ogen moeten kijken. Haten omdat ze zijn opgegroeid in een land vol oorlog. Haten omdat ze arm zijn. Haten omdat hun armen en benen te lang zijn geworden om op schoot te worden genomen.

‘Sarajevo, heden’ heeft er boven het scenario van Grbavica gestaan, een film die heet naar de wijk waar hij zich afspeelt, omdat het die plek is die de levens van zijn hoofdpersonen determineert. Meer dan het feit dat ze (alleenstaande) moeders en dochters zijn. Meer dan dat ze in Sarajevo leven, verscheurde stad, waar alles wat na de oorlog weer is opgebouwd fragiel als papiersnippers is. Grbavica (letterlijk: gebochelde vrouw) is de buurt die debuterend regisseuse Jasmila Žbanić (1974) uit het raam van haar appartement kon zien: een wijk van Sarajevo waar tijdens de Joegoslavische burgeroorlog vrouwen werden opgevangen die door het Servisch-Montenegrijnse leger waren misbruikt.

Grondtoon
De stemmen van de tienduizenden Bosnische vrouwen die tijdens de burgeroorlog stelselmatig werden verkracht als onderdeel van de etnische zuiveringsstrategieën van de Serviërs klinken als grondtonen door de hele film heen. Dat de verhouding tussen Esma (vaste Emir Kusturica-actrice Mirjana Karanovic) en Sara verstoord is door iets wat er in die oorlog is gebeurd, en dat beide vrouwen hun relaties met mannen weer moeten herdefiniëren is van meet af aan duidelijk. Iets te duidelijk zelfs, in een tamelijk programmatisch opgebouwd scenario en adequate cameravoering die het beeld, en de toeschouwer zelden ruimte geeft zelf naar openingen te zoeken. Dat de film eerder dit jaar in Berlijn een Gouden Beer won zegt dan ook eerlijk gezegd meer over de kwaliteit van de rest van de competitie, dan over de film zelf.

Grbavica scoort vooral op emotionaliteit. En misschien was die ook wel zo groot dat die niet anders dan in een verder tamelijk traditionele film te temmen was. Immens is de impact van de scène waarin Esma na haar werk als serveerster in een groezelige nachtclub bij het ochtendgloren door de portier naar huis wordt gereden en zij elkaar vertellen hoe ze dag in dag uit bij het mortuarium kwamen om de doden te identificeren. Zij vond haar vader. Hij nog niet.

En neem dan de eindelijk stille beelden van Sarajevo in de winter. Sarajevo in de sneeuw. Het wit verzacht de oorlogswonden. “Sarajevo, we groeiden samen op, stad, jij en ik”, zingt Sara in de bus waarmee ze ten slotte het beeld, de film uitrijdt, open naar de toekomst. “Sarajevo, mijn lief, jij hebt je liederen en ik zal ze zingen.”