GIRL WITH A PEARL EARRING

Girl with a pearl earring doet niet alleen recht aan de schoonheid van Vermeers’ schilderijen, maar ook aan de sereniteit en de tersluikse seksualiteit die zijn werken uitstraalt.

De schilderijen van Johannes Vermeer hebben vanwege hun visuele kracht vaker als inspiratiebron voor cineasten gediend. Maar nog niet eerder is er een film gemaakt die rechtstreeks op het leven van de Hollandse meester is gebaseerd, zoals Girl with a pearl earring.
Hoe komt het toch dat de schilderijen van Vermeer zo fotografisch ogen, en dat op de objecten die hij afbeeldde van die onscherpe, heldere lichtvlekken zichtbaar zijn? Over de technieken die de schilder gebruikte is slechts weinig bekend, maar er wordt tegenwoordig algemeen aangenomen dat Vermeer gebruik maakte van een camera obscura. En inderdaad, in Girl with a pearl earring toont Vermeer het mysterieuze optische instrument aan zijn dienstmeisje Griet, als hij het net binnen gekregen heeft.
Juist omdat het leven en werk van Johannes Vermeer met zoveel mysterie omgeven is, leent het zich goed voor een geromantiseerd levensverhaal. Bij schrijfster Tracy Chevalier kreeg de verbeelding vleugels dankzij het schilderij ‘Het meisje met de parel’, dat in het Mauritshuis in Den Haag hangt. Hierop is een jong meisje met vochtige onderlip te zien, dat de schilder enigszins verbaasd over haar schouder aankijkt. In de fantasie van Chevalier was de geportretteerde een dienstmeid van Vermeer, die hem niet alleen helpt bij het mengen van de pigmenten, maar geleidelijk aan ook zijn muze wordt.
Een film over Vermeer moet concurreren met de verstilde pracht van diens schilderijen, en dat lukt Girl with a pearl earring. Art director Ben van Os en kostuumontwerper Dien van Straalen — die beiden voor een Oscar genomineerd werden — hebben groots werk verricht. Elk beeld ziet er uit als een zeventiende-eeuws schilderij: de landschappen hebben een Albert Cuyp-achtige uitstraling, een kroegtafereel lijkt geschilderd door Jan Steen, en het atelier van Vermeer (met links het glas-in-loodvenster) is een nauwgezette en oogverblindende reconstructie van de ruimte die we uit zijn schilderijen kennen. Ook de kleuren lijken rechtstreeks van het palet van Vermeer afkomstig.

Dikke lippen
De regie van Peter Webber ademt dezelfde rust en terughoudend als de portretten en interieurscènes van Vermeer. Colin Firth speelt Vermeer als een introverte en zwijgende kunstenaar wiens liefde voor Griet geheel gesublimeerd wordt in de portretten die hij van haar maakt. Actrice Scarlett Johansson, die ook al opviel in Lost in translation, lijkt vanwege haar dikke lippen niet alleen op het meisje met de parel, maar kan haar ook mooi spelen als een rijpe vrucht die nog niet geplukt is — zoals Vermeers opdrachtgever Van Ruijven het uitdrukt.
Treffend is de scène waarin Vermeer vraagt of Griet omwille van de compositie van het portret haar hoofdkapje wil afzetten. Voor het dienstmeisje is dit een bijzonder oneerbaar voorstel — zelfs haar vriendje mag haar niet blootshoofds zien. Daarom stelt de schilder voor dat ze haar haar bedekt met een goudkleurige en een blauwe doek.
Deze fijnzinnige scène verklaart niet alleen waarom het meisje met de parel die exotisch aandoende tulband-achtige sjaal om haar hoofd heeft. Het is eveneens een moment van tersluikse seksualiteit dat uitstekend aansluit bij de sereniteit die de schilderijen van Vermeer uitstralen.

Pieter Bots