FROZEN (Wang Xiaoshuai)

Frozen ís al verboden door de Chinese overheid omdat hij op onafhankelijke wijze, dus buiten de officiële kanalen om, is gemaakt. Maar anders zou hij zeker verboden wórden. Want Frozen geeft een buitengewoon pessimistisch beeld van het hedendaagse China. Geen socialistisch paradijs, maar een kille, onverschillige samenleving.

Twee jonge mannen zitten tegenover elkaar aan een tafel, ieder met een bordje, mes en vork en een stuk zeep voor zich. Geconcentreerd snijden ze plakjes van de zeep af en steken het in hun mond. Ze kauwen en slikken totdat letterlijk het schuim hen op de lippen staat en ze kokhalzend en dubbelgevouwen de laatste resten hebben weggewerkt. Omstanders kijken zwijgend toe, fototoestellen klikken. Het betreft een act van twee performance kunstenaars die op deze ondubbelzinnige en provocerende wijze uiting willen geven aan de walging die het leven bij hen opwekt. Ondubbelzinnig en provocerend is ook Frozen. Op een zelfde niet mis te verstane wijze confronteert Wang Xiaoshuai de kijker met zijn afkeer van de Chinese samenleving. Geen dubbele bodems of subtiliteiten, maar een rechtstreekse aanklacht.

Doodswens
De zeep-act is bedacht door Qi Lei. Hij maakt deel uit van een groepje kunstenaars in het Beijing van de jaren negentig. We zijn getuige van de laatste periode van zijn leven. Qi Lei is een sombere jongeman die steeds verder wegzakt in pessimisme en steeds meer vervreemd raakt van zijn omgeving. Hij staat wat verloren in de wereld, alsof hij er al niet meer in thuishoort. Hij is geobsedeerd door de dood, en door de ultieme uiting van zijn doodswens in de kunst. Een verklaring daarvoor wordt nergens expliciet gegeven. Er worden wel mogelijke motieven aangereikt gedurende de film, maar die zijn vaag en algemeen. Dat wekt de suggestie dat de toestand van Qi Lei eerder tekenend is voor zijn generatie dan voor zijn persoonlijkheid. De zus bij wie hij inwoont oppert dat het de jeugd van tegenwoordig ontbreekt aan uitdagingen, zijn vriendin zoekt de oorzaak bij de ‘arty farty theories about life and death’ die in zijn vriendenkring populair zijn.
Qi Lei flirt met de dood; hij waagde zich in een vlammenzee, begroef zichzelf in zand en trotseerde de zee. Deze cyclus moet zijn eind- en hoogtepunt beleven in een performance waarin hij met zijn lichaam ijsblokken zal smelten en uiteindelijk door onderkoeling zal sterven. Zorgvuldig bereidt hij zich voor, hij berekent de tijd die het ijs nodig heeft om te smelten en het effect op zijn lichaam.
Zijn vrienden en familie nemen zijn doodswens aanvankelijk niet erg serieus (‘Ik wil dood’, ‘Wat, alweer?’), alleen zijn vriendin maakt zich werkelijk zorgen. Ze sleept hem mee naar artsen en psychiaters, praat met zijn vrienden, maar het haalt niets uit. Qi Lei is onbereikbaar geworden. De dood is een individuele ervaring, die niemand na kan vertellen, meldt een voice over aan het begin van de film. De werkelijke stunt die Qi Lei levert is erin gelegen dat hij dat laatste nu juist wel kan. Hij arrangeert zijn performance dusdanig dat hem nog een blik vergund is in de wereld na zijn dood. En die blijkt al even kil en onverschillig te zijn.

Mentale hygiëne
Aanvankelijk was de regisseur van deze film alleen bekend onder het pseudoniem Wu Ming, letterlijk Geen Naam. Inmiddels treedt hij naar buiten onder zijn echte naam Wang Xiaoshuai. Hij is een van de filmmakers die in 1994 een werkverbod werd opgelegd wegens het vertonen van films op buitenlandse festivals zonder toestemming van de Chinese autoriteiten. Frozen is dan ook buiten de officiële kanalen om gemaakt. Het maken van onafhankelijke films is sinds een verscherping van de wetgeving niet alleen officieel verboden, er staan ook daadwerkelijk strenge straffen op. De inhoud van een film is dan nog niet eens in het geding.
Over de identiteit van ‘Wu Ming’ werd natuurlijk veel gespeculeerd, maar dat het de regisseur betrof die een paar jaar geleden het poëtische The days maakte is aan de ongepolijste stijl van Frozen niet af te zien. The days bewoog zich weliswaar ook in kunstenaarskringen maar de sfeer van die film is totaal anders. Het is een melancholieke film in zwart- wit, over een op z’n eind lopende relatie, vol onbestemd verlangen en sluipende onvrede. Vol kleine, onnadrukkelijke maar veelzeggende details. Politiek is slechts op de achtergrond aanwezig. Als een typische ‘zesde generatie film’ gaat The days over existentiële zaken, en niet zozeer over de specifieke situatie in de Chinese samenleving.
Frozen duidelijk wel, en met die samenleving is van alles mis. Persoonlijke expressie wordt door de overheid niet op prijs gesteld, de zwager van Qi Lei is alleen geïnteresseerd in de opbrengst van zijn schilderijen in geval hij komt te overlijden. Psychiaters zijn kwakzalvers, zelfmoord is aan de orde van de dag en schone straten worden belangrijker gevonden dan mentale hygiëne. De maatschappij is net zo koud als het blok ijs dat Qi Lei met zijn lichaam wil smelten. En met beiden levert hij een strijd die bij voorbaat verloren is.
Frozen is een merkwaardige film; sympathiek vanwege de enorme betrokkenheid en woede bijna waarmee hij gemaakt is, interessant vanwege het beeld dat geschetst wordt van een generatie die geen maatschappelijke idealen meer lijkt te hebben, maar die zijn levensvervulling zoekt in de individuele expressie. Die zichzelf uitermate serieus neemt maar die ook een machteloosheid uitstraalt die bijna ontroerend is.
Anderzijds is Frozen filmisch niet bijzonder interessant en gaan er nogal wat gemeenplaatsen over tafel over leven, kunst en dood. Direct en provocerend commentaar is bovendien niet altijd de meest doeltreffende manier om je toeschouwers werkelijk te raken.

Petra van der Ree