FIGNER, THE END OF A SILENT CENTURY

De ongrijpbare Russische ziel, gevangen in filmscènes in een treincoupé.

Edgar Figner is een Gerauschmacher. Het is een uitstervend ambacht, iemand die een film van geluidseffecten voorziet. Samen met zijn zoon, Sergei, zien we hem aan het werk. Ze rennen en sluipen terwijl ze zich niet verplaatsen, ze lopen op gebroken glas. Het geluid van een gebroken nek wordt gemaakt door een handvol koolbladeren kapot te wringen. In Edgars koffer zitten aangepaste alledaagse voorwerpen: een Gerauschmacher moet het hebben van accuratesse en inventiviteit.
Het verdwijnende ambacht en Edgars intrigerende afkomst — hij komt uit een voorname familie, waaronder een terroristische oudtante die betrokken was bij de moord op de tsaar Alexander II — waren voor regisseuse Nathalie Alonso Casale de ingrediënten voor een documentaire over Edgar Figner. Vijf jaar verder is de film klaar, maar een documentaire is het niet geworden. Haar ambitie reikte verder dan een registratie van het heden, of een feitelijke terugblik op het verleden. Alonso Casale gebruikt Figners leven en beroep en de films die hij van geluid voorzag om de geschiedenis van Rusland te beschrijven. En omdat Rusland bij uitstek een filmland is, lopen die twee geschiedenissen aardig synchroon.

Turbulent
Figner, the end of a silent century is een meanderende reis door de Russische geschiedenis. Vier reizigers, waaronder Figner, verzamelen zich in een treincoupé en elke keer als ze door het raam naar buiten kijken, zien ze een filmscène. Die scènes bieden een blik op het verleden, maar stellen tegelijkertijd vragen over de toekomst. Waar gaat het heen met Rusland? De ene reiziger wordt bij het zien van het verleden overvallen door melancholie, de ander door cynisme: want waarin kunnen we nog geloven na een eeuw van deceptie?
Vaak worden de fragmenten ondersteund door sublieme muziek van Matt Dray. Zijn composities zijn het dienblad waarop de Russische (film)geschiedenis wordt geserveerd.
Maar dat wil niet zeggen dat de toeschouwer achterover kan leunen. Alonso Casale vraagt veel concentratie van haar publiek: schijnbaar onbelangrijke scènes vertellen toch essentiële verhalen over de Russische geschiedenis. Voor de echte cinefiel zijn die fragmenten een feest van herkenning (Eisenstein, Tarkovski, Sokoerov). Maar toch drijft de film daar niet op, want Figner is op de eerste plaats een fascinerende zoektocht naar die ongrijpbare Russische ziel, de zielen van individuen tegen de achtergrond van een turbulente twintigste eeuw.
Uit Edgars koffer kruipt een schildpad over de vloer van de coupé. Het beest is als Rusland: hij kruipt vooruit zonder dat we zijn bestemming weten en als we hem vooruitduwen dan stopt hij onmiddellijk, om daarna zijn oude tred te hervatten. Af en toe komt het beest op zijn rug terecht, kwetsbaar en stuurloos. Figner, the end of a silent century is een schone reis.

Asher Boersma

Ter gelegenheid van de première van Figner vertoont het Filmmuseum in september De spiegel en Stalker van Andrei Tarkovski en The lonely human voice van Aleksander Sokoerov.