De rode ziel

Wegkijken op zijn Russisch

  • Datum 08-11-2017
  • Auteur
  • Gerelateerde Films De rode ziel
  • Regie
    Jessica Gorter
    Te zien vanaf
    01-01-2017
    Land
    Nederland
  • Deel dit artikel

De rode ziel

De man met de snor, Stalin, hangt als een duistere wolk boven de documentaire De rode ziel. Massamoordenaar of held en vader des vaderlands? De Russen komen er niet uit.

"Waarom heb ik steeds tranen in mijn ogen? Dat is niet netjes!" zegt een vrouw tegen haar eveneens bejaarde zus. Netjes of niet, de kijker begrijpt heel goed waarom zij tranen in haar ogen heeft. Ze was nog maar twee jaar toen haar moeder in 1942 ’s nachts van haar bed werd gelicht. De misdaad van de 32-jarige vrouw was dat ze had gezegd dat Duitsers het beter hadden dan Russen. Landverraad! Aangegeven door de vrouw van haar neef. Omdat ze zwanger was, werd de doodstraf omgezet in werkkamp. Na de bevalling werd de baby bij haar weggehaald. Korte tijd later stierf het kind. Na tien jaar kwam de vrouw vrij.
Het verhaal roept het bekende beeld op van de Stalinrepressie. Daarover weten we toch alles? Heeft het zin om er weer een film over te maken? Misschien niet, maar het gaat Jessica Gorter in De rode ziel dan ook om iets anders. De film gaat niet over de Stalingruwelen, maar over de omgang ermee van de Russen in onze tijd. Zoals Gorters 900 dagen ook niet over het Duitse uithongeringsbeleg van Leningrad ging, maar over de herinneringen eraan.
Het is een groot mysterie: waarom lukt de Russen met het Stalinbewind niet wat de Duitsers wel lukte met het Hitlerregime? Waarom is er niet zoiets als Vergangenheitsbewältigung? Waarom is er nooit iemand gestraft voor misdaden in de Stalintijd? En waarom worden de weinige mensen die het Stalinverleden aan de kaak stellen verdacht gemaakt en soms zelfs vervolgd? Hoe kan het dat eind jaren tachtig acht procent van de Russen Stalin een ‘groot man’ vond en nu ruim de helft van de bevolking?
De rode ziel lost het raadsel niet op, maar laat de twee polen zien in de omgang met het Stalinverleden. Familieleden van slachtoffers leggen in bossen, waarin duizenden mensen in massagraven liggen, bloemen en hangen foto’s aan bomen. Een Goelagoverlevende zag geëxecuteerde gevangenen in kuilen gegooid worden ‘alsof het houtblokken waren’. Op het bevel van het Stalinregime aan een kampleiding om 600 gevangenen te doden, kwam als reactie een telegram dat men de opdracht voor 200 procent zou uitvoeren. Inderdaad: men doodde 1200 gevangenen.
De gruwelverhalen worden door Stalinvereerders niet geloofd of afgedaan als propaganda van landverraders die Rusland willen vernietigen. Als ze al erkennen dat Stalin slachtoffers heeft gemaakt, dan waren dat vijanden van het volk. Het curieuze is dat zelfs sommige slachtoffers van Stalin hem zijn gruweldaden niet aanrekenen. De twee eerder genoemde zussen zeggen dat hun moeder na haar vrijlating Stalin nooit iets verweet. Haar arrestatie en veroordeling was volgens haar de schuld van het leven. De appel blijkt niet ver van de boom gevallen, want ook haar twee bejaarde dochters oordelen mild: "Elk land heeft toch zijn gebreken." Zeker, maar wie goed naar hen luistert, voelt angst, omdat ze zich hebben uitgelaten over het Stalinverleden. "Dit zal later toch geen gevolgen voor ons hebben?"
Is Stalin eigenlijk wel dood?

Jos van der Burg