BUÑUEL’S PRISONERS

Voor zijn documentaire Buñuel’s prisoners trok regisseur Ramón Gieling naar de bergachtige streek Las Hurdes in het westen van Spanje. In 1932 maakte Luis Buñuel daar een opmerkelijke documentaire: Las Hurdes, tierra sin pan.

Luis Buñuels Las Hurdes, tierra sin pan is een bizarre documentaire. Bizar vanwege de inhoud — Las Hurdes, Land Zonder Brood bleek een vergeten streek waar armoede en de bijbehorende ziektes en debilisering voor de argeloze kijker on-Europese proporties hadden aangenomen. Maar ook curieus vanwege de Mondo cane-achtige stijl die Buñuel de film gaf: op een ‘shockumentary’-achtige geloof-het-of-niet-toon (die doet denken aan pakweg een SBS 6-documentaire over buitenaardse ontvoeringen) razen de gruwelijkheden aan je voorbij. Las Hurdes is koud begonnen of een dorpsbewoner rukt al volgens middeleeuws gebruik een levende haan het hoofd af.
Niet verwonderlijk dus dat de bewoners van de streek weinig ingenomen waren met het resultaat. Regisseur Ramón Gieling besloot na zeventig jaar met Buñuels film onder de arm de streek en haar bewoners weer op te zoeken. Hij wist dit idee om te zetten in een dwingend gestructureerde film, waarin hij tal van implicaties en zijlijnen glashelder voor het voetlicht brengt. Zo blijkt Buñuels filmerij na al die jaren nog grote verontwaardiging te kunnen oproepen, zo fris van de lever alsof de Spaanse regisseur nog vorige week met zijn crew door de streek trok.
Die boosheid is voorstelbaar, omdat Buñuel niet schroomde de waarheid een handje te helpen. Zo wilde hij laten zien dat de inboorlingen af en toe geitenvlees eten, wanneer er een geit van de steile rotsen is gevallen. Omdat vallende geiten niet dik gezaaid bleken, besloot Buñuel er dan maar zelf een van de klippen te schieten (het rookwolkje in de rechterbovenhoek van het kader getuigt van het schot), waarna het beest voor wat extra dramatiek nóg eens in het ravijn geworpen werd om haar val ook van bovenaf te kunnen vastleggen. "Buñuel wist toen al dat de waarachtigheid van een documentaire niet hoeft te lijden onder manipulaties van de maker," zou een filmwetenschapper tevreden kunnen contateren; "wat zullen we nou krijgen" was en is de reactie van ieder die dichter bij de inhoud van de film betrokken was.

Oprechte interesse
Ook de gevolgen van de documentaire waren tweeslachtig. Liet Buñuel aan de ene kant de geportretteerden in verbijsterde kwaadheid achter ("Maar we kunnen hier ook heel mooi dansen! En waarom laat je onze schitterende middeleeuwse klederdracht niet zien!"), aan de andere kant heeft zijn film er wellicht toe bijgedragen dat het gebied snel voor de beschaving ontsloten werd.
Gieling weet al dit soort dubbelzinnigheden inzichtelijk te maken door voor een nadrukkelijke stijl te kiezen. Dat is typisch voor deze veelfilmer, en het maakt hem niet altijd geliefd — men verwijt hem (soms terecht) pedanterie en misplaatste kunstzinnigheid. Maar hier zijn al zijn keuzes retorisch volkomen op zijn plaats. Zo laat Gieling achter elkaar twee opnames zien van zijn ontvangst door de plaatselijke burgemeester, waarmee hij aangeeft dat ook hij er niet aan ontkomt dingen in scène te zetten. Dat is geen interessantdoenerij, maar juist aangename bescheidenheid. En hoewel Gieling heel af en toe met de gedragen metaforiek van zijn ingesproken commentaar uit de bocht dreigt te vliegen, is het juist die bescheidenheid die ondanks de krachtige vorm de film overheerst. Geen kleffe close-ups bijvoorbeeld, die willen laten zien hoe doorgroefd en door het leven getekend deze geportretteerden zijn, maar juist verfrissend beleefde medium- en totaalshots die iedereen in hun waarde laten. Gieling wandelt als een gentleman, verstoken van vals sentiment en vol oprechte interesse door Las Hurdes, en weet en passant de inwoners een klein beetje met hun geschiedenis te verzoenen.

Chris Buur