Schouw/Spelers: Elise Schaap

Hoe acteren Nederlandse filmacteurs? Deze maand Elise Schaap, die met strategieën uit de komedie ook sterk drama weet neer te zetten.

Aan stereotypes ontkom je niet in komedie. Film is immers ook de kunst van reductie. De uitdaging zit ‘m in het accuraat en interessant comprimeren van een persoonlijkheid, groep of cultuur in één persoon, één gebaar en één shot. In de handen van de verkeerde maker levert dat platheid op, in de handen van de juiste persoon een enorm komisch potentieel.

Elise Schaap is bekend met de kunst van reductie. Als acteur van het satirische De TV Kantine persifleerde ze BN’ers die de Nederlandse televisie zegenen met hun aanwezigheid, bij De vloer op improviseerde ze juist ‘de gewone Nederlander’ met z’n vaak maar al te herkenbare kneuterigheid.

Schaap heeft uitstekend grip op wat de modale Nederlander drijft, het type doe-maar-gewoon-dan-doe-je-al-gek-genoeg. Ze heeft de instrumenten om die mentaliteit op venijnige manier met haar spel te ontmantelen. De herkenbaarheid waarmee ze zulke types neer kan zetten, maakt haar de uitgelezen acteur voor Nederlandse mainstreamfilms, maar ook een interessante keuze voor meer serieuze drama’s, waarin gelaagder spel nodig is.

Neem een populaire komedie als Wat is dan liefde (2019) en je ziet hoe Schaap als idealistische echtscheidingsadvocaat op een commercieel kantoor schijnbaar moeiteloos de juiste komische snaar raakt. Ze begrijpt, misschien door die jarenlange televisie-ervaring, de kracht van een sterk reactieshot. De manieren waarop zij absurde momenten incasseert, maken de film tot een komedie. Schaap weet haar grote blauwe ogen perfect te laten rollen, haar wenkbrauwen precies hoog genoeg op te trekken, en haar mondhoeken heel precies te spannen of ontspannen.

Joviaal escapisme
Spannender wordt het wanneer ze de typische Nederlander ook echt deconstrueert, zoals ze dat doet in Michiel van Erps Stromboli (2022). Schaap speelt daarin een vrouw die mentaal op de rand van de afgrond staat en naar het Italiaanse vulkaaneiland Stromboli vertrekt om de verschroeide aarde van haar leven te ontvluchten. Van Erp vindt onder meer dankzij het spel van Schaap die typische balans tussen lichtvoetige komedie en diepgravend drama. Schaap maakt van haar personage in eerste instantie een overdrijving van de lompe Hollander, maar transformeert dan gaandeweg naar een kwetsbaar en innemend persoon. Alle komedie – de grote gebaren, het stuntelige Engels, de klungelige fysieke komedie – blijkt immers een sociaal schild waarmee Schaaps personage zich afschermt van de buitenwereld.

Met dezelfde overtuiging breekt ze die komische façade vervolgens ook open. Waar haar blik er eerst een was van joviaal escapisme, zien we ineens soul searching. Ook hier zit dat in de timing: de gestage verwijding van haar ogen en de manier waarop haar waterige blik zich vervolgens op de horizon richt suggereren ook een blik die inwaarts keert, naar de manier waarop ze haar leven leidt, misschien wel naar haar ziel.

Eenzaam moment
Het dramatisch potentieel van Schaap wordt door Nederlandse regisseurs nog steeds te weinig benut. Dat onderstreept Mijn vader is een vliegtuig van Antoinette Beumer, die in 2021 het Nederlands Film Festival opende. Daarin speelde Schaap misschien wel haar zwaarste filmrol tot nu toe, die van een vrouw die in een diepe existentiële crisis verkeert. Haar Eva is iemand die de schijn van geluk probeert hoog te houden, terwijl ze diepongelukkig is. En dat weet ze.

Een kort moment aan het begin van de film is exemplarisch voor Schaaps spel. Tijdens een surpriseparty voor haar verjaardag verdwijnt ze in haar gedachten en complexere gevoelens; een eenzaam moment, terwijl haar partner een lied voor haar zingt aan de piano. Haar ogen scannen de kamer en registeren de mensen die haar liefhebben, maar toch is ze ongelukkig. Tijdens het applaus zie je dat ze zichzelf betrapt heeft op haar eigen gedachten, en hoe ze zichzelf uit die gevoelens moet dwingen om weer gezellig mee te kunnen doen met de rest.

Het zijn slechts een paar ogenblikken, als je even wegkijkt heb je het gemist. Maar als je wel keek, had je gezien wat voor een sterke en indringende acteur Elise Schaap is.