Op ooghoogte – 28 februari 2013

Filmmaker/journalist Mark Cousins (The Story of Film) reist door de wereld van de film en ontdekt onverwachte dwarsverbanden in het immense beeldenarchief in zijn hoofd.

Wat zien we op deze foto? Een intelligente, vrijzinnige Amerikaanse filmster die door de lens van de camera kijkt, op de set van zijn film Argo. De film speelt zich af tijdens de Amerikaanse gijzelingscrisis van 1979 in Iran. Ben Affleck spelt Tony Mendez, een CIA-agent. Mendez was klein en Latino, Affleck is lang en Anglo, maar dat accepteren we omdat Hollywood er nu eenmaal van houdt om het leven netjes en wit te maken.
Affleck ziet er doelgericht uit, serieus. Hij gebaart met zijn linkerhand. Maar wat ziet hij, of hoe ziet hij het? Net zoals wij zijn gezicht maar voor de helft zien, ziet hij maar voor de helft. De Hollywood-scènes in zijn film ervaren we als genuanceerd, complex, gebaseerd op zijn eigen ervaringen en bittere gevoelens over filmmaken daar. In vergelijking daarmee voelen de scènes in Teheran niet doordacht genoeg, riekend naar thriller-beelden en het gevolg van iemand die meer beelden van Iran heeft gezien, dan Iran zelf.
In tegenstelling tot de scènes in de VS, zijn de Iraanse shots vaak uit de hand gedraaid. De scènes in de bazaar zijn volkomen generiek. De tradities van gastvrijheid en de eenvoudige menselijke warmte van gewone Iraniërs (en niet hun fascistische regime) zijn zo opvallend en alom aanwezig als je in Iran komt (waar ik meermaals ben geweest) dat ze niet alleen het voornaamste zijn wat je je herinnert, maar dat ze je ook doen beseffen hoe verwesterd dit land in onze media en onze films altijd wordt voorgesteld.
We beelden het meestal af als bedreigend en onkenbaar, vol billboards met mollahs en mensenmassa’s met hun vuisten in de lucht en gesluierde vrouwen.
Affleck kijkt door zijn camera en ziet in plaats van het land alleen deze beelden, en daarom kopieert hij ze.
Natuurlijk kun je zeggen dat dit een film is over Iraanse gijzelnemers en dat ze daarom natuurlijk bedreigend moeten overkomen. Ja, dat doen ze. Maar het is de taak van alle filmmakers, zelfs van diegenen die onderhoudende thrillers maken, om ons voorbij de clichés te voeren. Argo had met gemak een beeld van Teheran in die dagen kunnen schetsen dat frisser, echter, levendiger en eerlijker zou zijn geweest.
En er is een belangrijker punt. Gezien het feit dat Iran bijna altijd wordt afgebeeld als vijandig en onveilig, als een probleem voor buitenlanders, is het dan, gegeven het feit dat westerse regeringen met hun zwaarden lopen te zwaaien en dreigen Iran te bombarderen, werkelijk het meest geschikte moment om nu een film te maken die alle gebruikelijke clichés nog eens herhaalt boven op de al bestaande berg aan Iranofobie? Is het niet wat al te makkelijk om door je camera naar een plek te kijken en alleen je vooroordelen bevestigd te zien? Begint Argo niet een beetje te lijken op een parapraxis, een Freudiaanse verspreking, een onbedoeld blootleggen van de onbewuste angst die Amerika voor Iran heeft? Een land waarover men het veel heeft, maar waarvan men weinig weet? Affleck kijkt door de camera en ziet een monster, een voortbrengsel van het Id van zijn eigen land.
Filmmakers zouden eens wat minder door de camera moeten kijken, om wat meer te zien.

Mark Cousins | twitter @markcousinsfilm