FilmBoeken – 28 april 2011

Filosofen zouden geen filosofen zijn als ze het makkelijk ergens over eens werden. Nadat de afgelopen tien jaar een enorme stroom boeken over film en filosofie verscheen, lijkt er een heus nieuw vakgebied te zijn ontstaan: filmfilosofie. Voor de samenstellers van de bundel New Takes in Film-Philosophy reden om zich af te vragen of filmfilosofie nou echt bestaat. Veertien auteurs wijden ieder een hoofdstuk aan wat het vakgebied voorstelt, of zou moeten voorstellen. Allemaal Engelstalige filmwetenschappers en filosofen die allemaal een verschillende positie innemen.
Doel van het boek is niet om die verschillende posities met elkaar te laten concurreren. Ze moeten juist in de volle breedte laten zien wat er zich in de filmfilosofie allemaal afspeelt. Want er is een hoop onenigheid, zelfs al over een van de belangrijkste stellingen: dat film filosofie kan zijn. Kan een film via beeld en geluid filosofische vragen stellen (over de aard van ware kennis, of over de relatie tussen geest en lichaam), net zoals een filosofische tekst of gesprek dat kan? En kan een film nieuwe inzichten voortbrengen? De godfathers van de filmfilosofie, de Franse Gilles Deleuze en de Amerikaanse Stanley Cavell, meenden van wel en wijdden een groot gedeelte van hun filosofisch werk aan de studie van het medium.
Critici, zoals Thomas E. Wartenberg, zijn niet overtuigd. Volgens hem kan een film kan wel een illustratie zijn van een filosofisch concept of kan die een gedachte-experiment uitvoeren, maar ‘echte filosofie’ is het niet. Die kritiek komt voort uit een rigide idee van wat filosofie is (film bevat bijvoorbeeld geen logische uiteenzetting van argumenten). Deleuze en Cavell wilden om die reden juist de definitie van filosofie uitdagen, om zo, net als de Romantische denkers, tot nieuwe inzichten te komen. Naast hoofdstukken over de vormen en grenzen van het filosofisch denken, is de helft van het boek gewijd aan afzonderlijke regisseurs. Denk aan vragen als: ‘hoe verschilt Cronenbergs stijl van die van een filosoof (Baudrillard)’ en ‘kan stijl een vorm van denken zijn? Wat kunnen de films van de gebroeders Coen toevoegen aan ethische vraagstukken? Op welke manier zorgt de esthetiek van Haneke ervoor dat de kijker gaat reflecteren op wat hij of zij ziet?’ Uiteindelijk maakt het niet uit in hoeverre cinema de vorm van filosofie aanneemt of andersom, want juist dankzij de verschillen ontstaan intrigerende nieuwe ideeën. Dit boek bevat genoeg van die ideeën, dus misschien zouden de filmfilosofen zich wat minder zorgen moeten maken over of ze wel echt bestaan.

Eva Sancho Rodriguez

New Takes in Film-Philosophy
Edited by Havi Carel and Greg Tuck
2011, Palgrave Macmillan, 272 paginas, £19.99

Freud’s drive — Psychoanalysis, literature and film
Teresa de Lauretis
2010, Palgrave MacMillan, €29,95
De Lauretis bespreekt de belangrijkste theorieën van Sigmund Freud, grondlegger van de psychoanalyse, die leefde van 1856 tot 1939. Ze gebruikt films als illustratiemateriaal, onder andere basic instinct van Paul Verhoeven, the hunger van Tony Scott en existenz van David Cronenberg. Het laatste hoofdstuk gaat voornamelijk over literatuur, maar dit boek is zeker interessant voor filmmakers die theoretische verdieping zoeken en geïnteresseerd zijn in psychologie, en vooral: de menselijke driften en het onderbewuste.

Danny Boyle — In his own words
Amy Raphael
2011, Faber and Faber, €19,95o
Interviews met Danny Boyle, afgewisseld met foto’s, plus een voor- en nawoord van de schrijfster. Raphael sprak met Boyle op verschillende momenten in 2009 en 2010, en de interviews zijn persoonlijk en informeel. Boyle’s films komen voorbij, en dat zijn er nogal wat, van de eerste twee waarmee hij zijn naam vestigde — shallow grave en trainspotting — tot en met grote Oscarwinnaar slumdog millionaire en 127 hours, waarin een bergbeklimmer zijn eigen arm moet amputeren om te overleven. Acteur Ewan McGreror is dol op Boyle en zegt over hem: "I would have done anything for Danny; it’s why he managed to get the best work out of me. He really watches you on set, which is not as common as you might think."

The Faber book of French cinema
Charles Drazin
2011, Faber and Faber, €27,50
Geschiedenis en analyse van de Franse cinema, van de allereerste films van de broers Lumière, tot en met de hedendaagse Franse cinema. Met hoofdstukken over de avant-garde en arthouse, de gouden periode en film tijdens de bezetting in de Tweede Wereldoorlog. Alle belangrijke Franse regisseurs komen voorbij: Truffaut, Malle, Godard, Tati, Rohmer, Jeunet, enzovoort. En uiteraard ook beroemde Franse acteurs zoals Brigitte Bardot, Alain Delon en Jean Gabin. Verder ook buitenlandse films en belangrijke gebeurtenissen die de Franse cinema hebben beïnvloed.

The Apu trilogy — Satyajit Ray and the making of an epic
Andrew Robinson
2011, I.B. Tauris, €19,95
Eerste uitgebreide studie van The Apu Trilogy, drie films van Indiase regisseur Satyajit Ray over kindertijd, adolescentie en volwassenheid van Apu. Robinson bespreekt Ray’s beginjaren als regisseur, de drie films — pather panchali (1955), aparajito (1956) en the world of apu (1959) —, Ray’s samenwerking met Ravi Shankar, die de muziek maakte voor de trilogie, en de ontvangst van de films in binnen- en buitenland.

Rabbit Hole — a play
David Lindsay-Abaire
2006, Theatre Communications Group, €14,95
Een toneelstuk dit keer, het filmscenario is (nog) niet gepubliceerd, maar werd geschreven door dezelfde auteur. Nicole Kidman produceerde rabbit hole en speelt een indrukwekkende hoofdrol, als ontroostbare moeder van een gestorven kind.

Samenstelling Claudia Jong | International Theatre & Film Books | Leidseplein 26 | 1017 PT Amsterdam | t 0206226489 | i theatreandfilmbooks.com