Cinedix #5

Film-ABC waarin filmliefhebber Paul Kempers lemma’s van een hedendaags cinematografisch lexicon in niet-lineaire volgorde aaneenrijgt. Van ‘borderline-montage’ tot Roemeense postproductie’.

Werner-kwartiertje
Vakterm voor een film die ‘nét te lang duurt’. De uitdrukking ‘Werner-kwartiertje’ is afgeleid van de voornaam van Werner Herzog, filmer met beruchte voorkeur voor extremiteiten. Ook het zojuist uitgebrachte Grizzly Man, waarin een mislukte acteur zich vol overgave en met ware doodsverachting op de bruine grizzlybeer in Alaska stort, is zo’n film die de blaas op de proef stelt. “Minstens een kwartier te lang”, viel, na eerste vertoning, te horen in dierenliefhebberkringen. “Hoewel de grizzly vanuit cinematografisch oogpunt vele malen boeiender is dan de goudvis, is Herzogs bijna twee duur durende videodagboekcollage een aanslag op het gestel. Hoeveel beren kan een storyline verdragen?”, klonk het in cinefiele wandelgangen, waar de tolerantie voor filmers die hun leven in dienst stellen van een obsessief voyeurisme tamelijk groot is. Naar verluidt is Herzog bijzonder ingetogen met de opname van het lemma ‘Werner-kwartiertje’ in het film-ABC van de Filmkrant. “Ik beschouw het als een eer de tolerantiegrens van de kijker met iedere nieuwe film op te rekken”, zou de maker van Fitzcarraldo hebben gezegd.
Zie ook: Teutoons sadisme, aaibaarheidsgehalte, moddervette voice-over.

Mystiek
Het onbenoembare je ne sais quoi dat zich nestelt in het eenmanscollectief-geheugen van de doorgewinterde filmkijker. Films met een mystiek randje zijn films die zich onderscheiden van het gros van de filmproductie. Ze hebben iets extra’s en onttrekken zich daarom aan de kwalificaties ‘aardig’, ‘sympathiek’ of ’tenentergend saai’. Iedere generatie filmkijkers ervaart mystiek op een andere manier; wie in de jaren zeventig op de middelbare school zat, bewaart bijvoorbeeld goede herinneringen aan het destijds door feministen neergesabelde Spetters, de eerste Hollandse film waarin seks met Renée Soutendijk voorzien werd van een metafysisch onthechte frituurlucht. Ook de berenklemscène in Sam Peckinpahs psychothriller Straw Dogs staat menig puber van toen nog op het netvlies gebrand, om maar te zwijgen van de jaloersmakende discoheupdansscènes uit Saturday Night Fever. De in Nederland volslagen onbekende Poolse 8mm-cineast Raoul Waskowsky heeft beweerd dat mystiek in de cinema het gevolg is van “de botsing tussen psychologisch verantwoorde dramaturgie en de esthetiek van redeloze paranoia”. Zijn boeiende maar cryptische uitspraak sloeg op het oeuvre van wijlen Adriaan Ditvoorst, dat in Polen hogelijk wordt gewaardeerd. “Mystiek is wanneer je aan het einde van de film met vragen blijft zitten waarop menselijkerwijs geen antwoorden mogelijk zijn”, oordeelde de verwoede whisky-drinker John Huston eens, en waarschijnlijk sloeg hij daarmee de spijker op de kop van zijn eigen Chinatown.
Zie ook: Andrei Tarkovski, Texas Chainsaw Massacre.

Clair-obscur
Niet te verwarren met het gelijknamige damesblad. ‘Clair-obscur’ duidt op het gebruik van sterke licht-donkereffecten in de hoop de kijker te emotioneren en/of te doordringen van onheilszwangere dramatiek. Het gebruik van clair-obscur kan soms leiden tot excessen: er zijn filmers geweest die na ontwikkeling van het positief een volledig grafische zwart-witvertaling van hun diepgelaagde vertelling zagen opdoemen. Donker en licht bleken de enige overgebleven hoofdrolspelers. Acteurs uit de betreffende films hebben zich vaak beklaagd over deze aanpak.
Zie ook: Oost-Duitse ontwikkellaboratoria, Frans Zwartjes.