Buiten beeld #6: Stop-motion animatie

Vier seconden per dag

Foto’s: Maricke Nieuwdorp

Wie werken er achter de schermen naast regisseurs en acteurs? Wie schrijft het script, wie zorgt voor aankleding, het geluid, de dieren, cast en de inwendige mens op de set? De Filmkrant belicht in deze ‘achter de schermen’-serie steeds een ander vakgebied. Deze maand: stop-motion op de studioset van De wraak van Knor.

Een oud mannetje – een pop – stapt onder de douche. Hij zet de kraan aan en druppels water glijden langs zijn gezicht. Waar druipend water in een live-action scène geen technische vragen oproept, is dat bij stop-motion animatie wel anders. Hoe wordt zoiets in ’s hemelsnaam gemaakt? Het blijkt een oude truc uit het vak: ‘opa’ wordt gepositioneerd voor de camera, waarna de animator druppels glijmiddel op de bast van het oudje penseelt. De animator neemt vervolgens een foto van het geheel en herhaalt de handeling enkele keren – de druppels steeds net even op een andere plek. En daar komt de magie van deze animatievorm om de hoek kijken: het zit ’m in die wonderlijke mix van engelengeduld, vakmanschap, ambacht, precisie en de manier waarop de hersenen van de kijker op beelden reageren. Die willekeurig geplaatste druppels worden door de kijker namelijk haast automatisch ‘vertaald’ naar wat je verwácht te zien: naar beneden glijdende druppels. De mensen achter Holy Motion kunnen zich niets mooiers voorstellen.

Stop-motion animatiestudio Holy Motion huist in een voormalige garage nabij het modekwartier in Arnhem. Het geheel gerenoveerde pand van 600 vierkante meter biedt vandaag onderdak aan negen opnamestudio’s en een archiefruimte waar compleet demontabele sets zijn opgeslagen. Op deze plek wordt al maanden gewerkt aan De wraak van Knor. Hierin krijgt de negenjarige Babs van haar plots verschenen opa een biggetje cadeau. Al snel ontdekt ze dat haar grootvader er een dubbele agenda op nahoudt.

De familiefilm is gebaseerd op het gelijknamige boek van Tosca Menten (Dummie de Mummie). Qua stijl en sfeer liet regisseur Mascha Halberstad (De grote Hummimummi kerstspecial, 2017; Vos en Haas, 2019) zich vooral inspireren door de jeugdboeken van Roald Dahl en Wes Andersons verrukkelijke stop-motion animatie Fantastic Mr. Fox (2009). Dat laatste is duidelijk terug te zien aan de karakteristieke sets die bij Holy Motion zelf gebouwd worden, in de inpandige werkplaats, door eigen specialisten. Daarnaast huist er een montagekamer, een atelier waar aanpassingen aan kostuums en andere kleinere zaken kunnen worden gedaan en een vergaderruimte waar kantoorhond Victor (de schaduw van de regisseur) regelmatig een tukje onder tafel doet. Buiten staat een barbecue te wachten op betere tijden en zorgen gezellig tokkende voormalige legbatterijkippen voor eitjes bij de lunch.

Holy Motion, opgericht door producent Marleen Slot (Viking Film) en Halberstad zelf, ontstond in eerste instantie speciaal voor de productie van De wraak van Knor. Maar daar zal het niet bij blijven: de regisseur en de producent hebben inmiddels ook een stop-motion kerstfilm in ontwikkeling, geschreven door Mieke de Jong.

In elke studio staat een eigen set en iedere camera is al scherp afgesteld door DoP Peter Mansfelt. Het is zaak voor de animator van dienst om die onder geen beding aan te raken. Animator Jasper Kuipers maakt zich daar geen zorgen meer over. Z’n ledematen en hersens zijn, zo vertelt hij, volledig getraind in het ontwijken van camera en statief. Zelfs als zijn verhoudingsgewijs enorme armen en handen in de weer zijn met pincetten, minimondjes en dito wenkbrauwen, raakt hij niets aan. Dat automatisme is ontstaan door ervaring en kilometers maken in stop-motion. Hij voelt inmiddels intrinsiek aan wat de juiste dynamiek van een scène is en wat de correcte bewegingen daarbinnen zijn. Hoewel hij die bewegingen naar eigen inzicht produceert, werkt hij wel degelijk volgens een leidraad: een op voorhand door Halberstad en storyboard-tekenaar Gijs van der Lelij ontwikkelde animatic. Dit is een ‘bewegend storyboard’ dat de animator scène voor scène, beeld voor beeld, door het script heen loodst. De stemmen (onder meer Kees Prins, Loes Luca en Jelka van Houten) zijn aan de hand van diezelfde animatic dan al ingesproken. Met het uploaden van het eindresultaat wordt de animatic in de montagekamer door Halberstad beeld voor beeld vervangen door de uiteindelijke animatie.

De sets van De wraak van Knor zijn gebouwd door Holy Motion zelf, de poppen werden gemaakt door Pedri Animation, een Nederlandse specialist op het gebied van poppenanimatie. Eenmaal in de studio worden de poppen door Mansfelt voorzien van zogenaamde rigs: een stalen beweegsysteem waarmee de poppen gefaseerd verplaatst kunnen worden. In postproductie bij Flow (via de Belgische coproducent A Private View) worden die rigs keurig digitaal weggewerkt.

Voor hoofdpersoon Babs werden er vijf poppen vervaardigd. Ze heeft zo’n twintig mondjes en diverse losse oogleden die ervoor zorgen dat ze half open, wijd of gesloten kunnen zijn. Hoe vaker een personage in beeld komt, hoe meer variaties er moeten zijn. Ieder personage heeft in het archief van de studio z’n eigen bewaarbak, compleet met toebehoren als een ochtendjas of regenlaarsjes.

In opnamestudio 8 werkt animator Kuipers vandaag aan een scène waarin Babs met haar vader aan het ontbijt zit. Vaders zit in zijn puzzelboekje gedoken, Babs gaapt. Op de achtergrond klinkt een televisie-item over een zekere superslager. Deze situatie beslaat slechts enkele seconden, maar daarvoor moet veel gebeuren. Als vuistregel geldt dat er 12 bewegingen per seconde gemaakt worden. In een enkel geval wordt er met 24 animatiebewegingen gewerkt, maar er zijn twee goede redenen om dat juist niet te doen. Je moet twee keer zoveel (en twee keer zo precies) werk verzetten en – belangrijker nog – die beperking in de bewegingen voorziet juist in die ongepolijstheid die dit genre zo verdomd charmant maken.

Tijdens deze productieperiode werken momenteel zo’n vier a vijf animatoren wekelijks vier dagen lang in een van de negen studio’s. Ze leveren per persoon zo’n vier seconden film per dag af. Het totaal moet 75 minuten worden. Deze op 2,8 miljoen geraamde stop-motion animatie is weliswaar relatief duurder dan een live-action film, maar voor dit genre bepaald geen duurkoop. Maar het is wel een zaak van de lange adem: de eerste stappen naar het filmplan van deze familiefilm werden al in 2014 gezet. In november 2019 kon het bouwteam aan de slag met de sets, in juni 2020 werd er gestart met de animatie zelf. Als alles volgens plan verloopt, dan verschijnt de film in het voorjaar van 2022 in de bioscoop. Volgende filmplannen borrelen ondertussen op, hopelijk met De wraak van Knor als puik visitekaartje.