Boeken – 28 december 2015

Verweesde films die weg liggen te kwijnen op vlooienmarkten of weggestopt zijn in filmarchieven, krijgen een onverwacht nieuw leven zodra Gustav Deutsch er zijn hand op heeft weten te leggen. Gustav Deutsch, over wie het Oostenrijks Filmmuseum een gelijknamig, toegankelijk boek heeft gepubliceerd, ordent de vaak toevallig gevonden fragmenten opnieuw, geheel naar eigen inzicht, zonder hiërarchie of oordeel. Van deze voormalige architect hoef je geen prefab films te verwachten.
Het boek geeft een helder beeld van zijn werk via essays en een tweedelig interview met Deutsch, waarin hij over zijn methode vertelt. Soms haalt hij iets uit de vuilnisbak of onder de montagetafel vandaan, of wordt hem iets in zijn schoot geworpen, zoals die keer dat hij in Casablanca op straat liep en hij in een gat in de weg een stukje 35mm-film zag liggen. En verderop nog één. En nog één. Het was een akte van een Bollywoodfilm die blijkbaar van de truck was afgevallen. Dat nou net deze notoire filmvorser op dat moment op die plek liep, mag een prachtig toeval worden genoemd. Hij maakte er de trailer film / spricht / viele / sprachen van. Of Deutsch vindt een Braziliaanse telenova op de rommelmarkt van São Paulo die hevig beschadigd is, eerst door een filmlaborant die er technische gegevens op kraste, vervolgens door de schoonmaakster van de marktkoopman die het materiaal gebruikte als dweil om er de badkamer mee schoon te maken. Deutsch zegt met een knipoog dat de vlekken dus echt van een Brazilaanse soap afkomstig zijn.
Found footage moet wel echt found blijven, anders hoeft het voor hem niet meer. Met de digitalisering waarin alles on demand verkrijgbaar is, heeft hij niets. Net als een wetenschapper is Deutsch niet bevooroordeeld en sluit hij geen mogelijkheden uit; hij is vooral nieuwsgierig naar het resultaat. Ook is hij een geboren classificator die filmbeelden op allerlei soorten overeenkomsten groepeert: vorm, beweging, verhaal, soms letterlijk, soms associatief. ‘Wat zich in de hoek van je ogen afspeelt’, zoals geestverwant en muzikant Elliot Sharp hun blikveld omschreef. Iets wat totaal onbelangrijk lijkt, kan plotseling de hoofdzaak worden. Irrelevant of waardeloos komt niet in Deutsch’ vocabulaire voor. ‘Film is meer dan film’, zo heet een van zijn collages, waarbij de beelden in een nieuw verband weer een andere betekenis krijgen. Of hij zet gewoon zijn camera aan ergens in Marokko en filmt zonder in te grijpen, gewoon wat er voorbij komt. ‘Hij laat ons zelf kijken’, zo vat Nico de Klerk het samen in dit boek, dat is uitgebracht in dezelfde serie waarin ook Claire Denis, Peter Tscherkassky, James Benning en Michael Pilz zijn geëerd.
Net zoals vele architecten, fotografen en kunstenaars non-plekken tot interessante plekken hebben gepromoveerd, heeft Deutsch een scherp oog voor het schijnbaar onbelangrijke. Alles kan belangrijk worden als je dat zelf beslist.

Mariska Graveland

Gustav Deutsch
Wilbirg Brainin-Donnenberg en Michael Loebenstein (red.)
2009, FilmmuseumSynemaPublikationen, Oostenrijk, 252 p, €26,99

Backstory 5 — Interviews with screenwriters of the 1990s
Patrick McGilligan
2010, University of California Press, €23,50
Deel vijf in een serie over belangrijke scenarioschrijvers uit een bepaalde periode. Dertien interviews met onder meer Jean-Claude Carrière, Nora Ephron, David Koepp, Richard Lagravenese, Eric Roth en Tom Stoppard. Het werkveld van de schrijvers is breed, van Hollywoodfilms tot onafhankelijke films, van televisie tot theater. De cover van het boek ziet er gedateerd en oninteressant uit, maar de inhoud is dat zeker niet.

Tales from the script — 50 Hollywood screenwriters share their stories
Peter Hanson en Paul Robert Herman (red.)
2010, HarperCollins Publishers, €16,95
Vijftig scenarioschrijvers vertellen in korte fragmenten over hun ervaringen met betrekking tot een bepaald thema, in hoofdstukken met titels als ‘What’s yours is theirs’ en ‘Taking control’. In de inleiding wordt gerefereerd aan de grote scenarioschrijvers-staking eind 2007, begin 2008, die veel opschudding veroorzaakte in de Amerikaanse film- en televisiewereld en een nieuw fenomeen deed ontstaan, de ‘celebrity screenwriter’.

The bad lieutenant — Port of Call: New Orleans
Werner Herzog
2009, Universe Publishing, €34,50
Herzog daagt filmtheoretici uit overeenkomsten te vinden tussen zijn nieuwste film the bad lieutenant port of call: new orleans en the bad lieutenant, een film uit de jaren negentig. ‘Go for it, losers’, luidt het uitdagende begin van dit prachtig vormgegeven boek, met foto’s van Lena Herzog, het volledige scenario van William Finkelstein, plus aanvullende scènes en dialoog van Herzog zelf.

Hollywood Lighting — From the silent era to film noir
Patrick Keating
2010, Columbia University Press, €24,95
Een boeiende analyse, gelardeerd met veel beeldmateriaal, over hoe licht werd gebruikt in Hollywoodfilms, om de blik van de kijker te leiden, het drama te vergroten of een duur betaalde filmster extra mooi in beeld te brengen. Behalve voor filmmakers interessant voor fotografen en iedereen die wil weten wat je met licht — en schaduw — kunt doen.

Artificial intelligence
Jan Harlan en Jane M. Struthers (red.)
2009, Thames & Hudson, €56,95
Dit boek, over de visie van Steven Spielberg en Stanley Kubrick op artificial intelligence, met tekeningen van Chris Baker, is een kunstwerk op zich.

Abandoned images
Stephen Barber
2010, Reaktion Books, €22,50
Aan de hand van verlaten bioscopen in Los Angeles beschrijft Barber de teloorgang van de cinema, als medium en als sociale gebeurtenis. De digitalisering doet celluloid en filmprojectoren verdwijnen, bioscopen raken overbodig nu films steeds vaker direct op dvd verschijnen. Zijn de verlaten bioscopen voorbodes van een naderende apocalyps: het einde van de film?

Samenstelling Claudia Jong (theaterandfilmbooks.com).