ZEEMANSVROUWEN

Henny Vrienten kwam op het uitstekende idee om de laatste Nederlandse zwijgende film van stemmen en muziek te voorzien. Zeemansvrouwen katapulteert de kijker naar het Amsterdam van 1930, dat dichterbij komt dan ooit.

"Die kerels van tegenwoordig, daar ken je toch nooit niet van op an." Locatie: de herberg van tante Saar, een Amsterdams café. Jaar: 1930, maar het gesprek is van alle tijden. 73 jaar stilzwijgen is doorbroken doordat de cafébezoekers opeens met elkaar zijn gaan praten. Of murmelen als ze weer eens te veel hebben gedronken.
Zeemansvrouwen had de eerste Nederlandse geluidsfilm moeten zijn, maar wegens technische en financiële problemen bleef de geluidsband achterwege. Toch is de hele mise-en-scène ingesteld op geluid, en het is dan ook een zeldzame ervaring om nu naar het gerestaureerde en nagesynchroniseerde Zeemansvrouwen te kijken en te luisteren. Dankzij de omgevingsgeluiden en stemmen komt Amsterdam echt tot leven, van de vochtige steegjes tot de vismarkt en de Raamgracht. Maar vooral de bewoners zijn gerevitaliseerd, met hun grapjes en hun barpraat, hun onhandige knuffels en hun afscheidsgroeten. Het spel is voor die tijd naturel, er is amper sprake van afstandelijke overacting zoals we die kennen uit zwijgende films van voor 1930, ook al zouden sommige dialogen niet misstaan in een Jiskefet-sketch: "Nou heb ik je mannetje, het spel is uit. Zo, dat wordt een tijdje brommen voor jou."

Schoorsteen
Lodewijk de Boer vroeg acteurs als Jeroen Krabbé, Nellie Frijda en Bram van der Vlugt om hun stemmen te verlenen aan de Amsterdammers die moeten sappelen om de depressie door te komen. Maar de liefde blijkt een grotere kopzorg. Visverkoopster Mooie Leen trouwt met een zeeman omdat haar eerste man moest brommen, maar als hij jaren later vrijkomt eist deze "kloot" zijn plek weer op. Lodewijk de Boer baseerde de dialogen losjes op het oorspronkelijke toneelstuk en de tussentitels. Er kwamen ook liplezers aan te pas, maar die konden het geouwehoer lang niet altijd ontcijferen.
Het is een hele verademing om eens geen historisch correcte pianobegeleiding te horen, hoe goed de Filmmuseum-pianisten ook zijn. De nieuwe soundtrack van Henny Vrienten is stuwend maar nooit dominant. Soms is de muziek expres vet aangezet, zoals bij de vechtscène met repeterende beat en spacy geluiden, maar daar staan genoeg subtiliteiten tegenover. Vrienten gebruikt voor het eerst de synthesizer, maar het is geen geforceerde hedendaagse soundtrack geworden.
De van oorsprong Duitse regisseur Henk Kleinman leefde zich soms flink uit in experimenteel-avant-gardistische scènes. Zo liet hij beelden in elkaar overvloeien en maakte hij gebruik van ‘split screen’, waarbij dezelfde gebeurtenis uit twee verschillende hoeken is gefilmd, zoals de kar met vis die een afgepeigerde Leen voortduwt. Een sigaret verandert in een schoorsteen van een vrachtschip, gevolgd door onwerkelijk mooie beelden van het Oostelijk Havengebied.
NRC Handelsblad-journalist Henk van Gelder probeerde uit te zoeken wat er van Henk Kleinman geworden is na het toentertijd lauw ontvangen Zeemansvrouwen. Zijn verdere leven blijft in nevelen gehuld, maar uit documenten van filmhistoricus Egbert Barten blijkt dat hij zich heeft aangesloten bij de NSB en de Reichsfilmkammer. Hij stierf in 1944 zonder nog één film te hebben gemaakt.

Mariska Graveland