WOMEN WITHOUT MEN

Het surrealistische pamflet voor vrijheid women without men van de Iraans-Amerikaanse Shirin Neshat overtuigt volledig dankzij de gestileerde, gedragen toon en vormgeving.

1953 was een onrustig jaar in de Iraanse geschiedenis. Premier Mohammed Mossadegh, gesteund door een brede coalitie van democraten, geestelijken, nationalisten en communisten, probeerde de olie-industrie te nationaliseren en kwam daardoor in aanvaring met de sjah en Groot-Brittannië. Een economische boycot en een militaire coup, gesteund door de CIA, maakten een einde aan het experiment. Na de coup nam de sjah de macht opnieuw stevig in handen. In 1979 volgde ayathollah Khomeini.
De protestmarsen, de discussies over Mossadegh en de radioberichten over het conflict met de Britten vormen het decor van women without men. Terwijl de laatste democratische seculiere regering van Iran vecht voor zijn voortbestaan, vechten vier jonge Iraanse vrouwen voor hun eigen vrijheid. De opening van de film, een zelfmoord, zet de toon.
Regisseur Shirin Neshat, Iraanse van geboorte maar woonachtig in de VS, is vooral bekend van haar indrukwekkende, vaak zeer esthetische foto’s en video-installaties die steevast de positie van vrouwen in de islamitische wereld tot onderwerp hebben. Met women without men, waaraan ze meer dan zes jaar werkte, won zij in 2009 een Zilveren Leeuw tijdens het Filmfestival in Venetië. De film, die ze samen met vaste medewerker Shoja Azari schreef en regisseerde, is gebaseerd op een boek van Shahrmoush Pársipour.

Graatmager
Wie in women without men voortdurend het politieke nieuws volgt, is bijvoorbeeld Munis (Shabnam Toloui). De intelligente jonge vrouw verlangt hevig naar onafhankelijkheid voor haar land, maar mag zelf het huis nauwelijks uit van haar dominante broer. Haar vriendin Faezeh (Pegah Ferydoni) waagt zich in een koffiehuis waar alleen mannen mogen komen, en moet dat bekopen. Fakhri (Arita Shahrzad) verlaat haar man, een sjah-gezinde militair, in de hoop weer een relatie aan te knopen met haar vorige minnaar die net uit de VS is teruggekeerd. De laatste vrouw die wordt geportretteerd is Zarin (Orsolya Tóth), een graatmagere prostituee die mannen alleen nog maar ziet als doodse wezens zonder gelaatsuitdrukking. De scène in het badhuis waarin Zarin zichzelf zó ruw boent dat het ook de kijker pijn gaat doen, is een van de meest indringende momenten in de film.
Te nadrukkelijke politieke symboliek en gebrek aan nuance vormen de zwakke plek van women without men. Zarin wordt nooit meer dan een meelijwekkend slachtoffer. Alle mannen zijn onderdrukkers, verkrachters of op z’n minst dom en ontrouw. Vrouwen zijn gevormd naar ideaalbeelden. De portrettering van het intellectuele artiestenmilieu waarin Fakhri zich begeeft, is ook niet vrij van clichés. Het zijn echter maar kleine minpunten. women without men doet nu eenmaal geen onderzoek naar de meer complexe mechanismen van onderdrukking, maar neemt stelling. En gelukkig overtuigt de film volledig dankzij de gestileerde, gedragen, bijna surrealistische toon en vormgeving die Neshat heeft gekozen. Mooie camerabewegingen; zorgvuldig uitgedachte beeldcomposities en een kleurenpalet van grijzen, olijfgroenen en zandkleuren doen ons treuren om een tijd waarin vrouwen als Munis, Faezeh, Fahhri en Zarin nog hoop zagen. Een krachtig, lyrisch en somber pamflet.

Barend de Voogd