WITMAN FIÚK

Het kwaad ontleed

  • Datum 15-03-2011
  • Auteur
  • Gerelateerde Films WITMAN FIÚK
  • Regie
    János Szász
    Te zien vanaf
    01-01-1997
    Land
    Hongarije
  • Deel dit artikel

De jongens Witman trekken zich steeds meer terug in hun eigen wereldje

De Hongaarse regisseur János Szász (1958) geldt na het megasucces van Woyzeck uit 1994, waarmee hij maar liefst twintig onderscheidingen won op internationale festivals, als een van de meest getalenteerde filmmakers uit Oost-Europa. In Witman fiúk moet een harteloze moeder lijdzaam toezien hoe haar twee puberzoons, na de dood van hun vader, steeds verder van haar vervreemden, met een tragische afloop tot gevolg. Een donker en wreed drama, maar wel prachtig gefotografeerd in oogstrelende kleuren.

János Szász voelt zich aangetrokken tot de meer duistere zijden van het menselijk bestaan. In Woyzeck leidt de mensonwaardige manier waarmee de hoofdpersoon door zijn omgeving getart wordt uiteindelijk tot een moord. En in Witman fiúk (De jongens Witman) zijn het twee baldadige pubers die aanvankelijk plezier vinden in het doden en ontleden van dieren en tenslotte overgaan tot een instinctieve afrekening. Dat niet iedereen gecharmeerd is van zijn fascinatie voor het kwaad, bleek toen Witman fiúk vorig jaar weliswaar de hoofdprijs won op het filmfestival van Gent, maar juryvoorzitter Gina Lollobrigida zich openlijk en verontwaardigd distantieerde van het jurybesluit. Thom Hoffman maakte overigens ook deel uit van deze jury, maar hij was wel lovend.
Het blijft een hardnekkig verschijnsel dat films worden afgekeurd op basis van het immorele gedrag van personages. Deze overtuiging gaat meestal samen met het geloof dat gewelddadig gedrag in een film aanzet tot geweld in het dagelijkse leven, iets wat nog nooit eenduidig is bewezen. Maar films zijn, net als romans of toneelwerken, per defintie nooit moreel of immoreel, ze ontleden het menselijk gedrag op een al dan niet overtuigende en meeslepende wijze. Kunst is namelijk de enige gelegitimeerde mogelijkheid om te genieten van het kwaad.

Ontembare drang
Door de dood van hun vader aan het begin van de film, knapt er iets in het toch al niet harmonische gevoelsleven van de gebroeders Witman. Hun vader was een strenge patriarch die zijn zoons gedrild had om op de seconde nauwkeurig van tafel op te staan en hun gebed op te zeggen. Bij hun moeder hoeven ze ook al niet voor enige genegenheid aan te komen. Een paar maanden na de dood van haar man heeft de gevoelloze vrouw al een minnaar, die met de beide broers absoluut niet overweg kan.
Deze bedrukkende atmosfeer is door Szász prachtig vormgeven in strakke kaders en gesitueerd in een verlaten en winters provinciestadje. De broers trekken zich langzaam steeds meer terug in hun eigen wereldje. Ze verzuimen steeds vaker de lessen op school, waar een botte schoolmeester lijfstraffen uitdeelt, zonder acht te slaan op de werkelijke daders.
De ontmoeting met een jonge prostituee brengt het symbolische licht in het leven van de twee onafscheidelijke jongens. Hun ontembare drang om deze sensuele vrouw tot het uiterste te behagen leidt echter tot een fatale, maar ongeplande daad.

Weldadige deken
Gezien de achtergrond die Szász heeft als theaterregisseur is het niet zo vreemd dat er in zijn films ijzersterk geacteerd wordt. De jonge talentvolle actrice Maia Morgenstern — ze won een Felix voor beste Europese actrice in 1993 — had eerder al een grote rol in Ulysses’ gaze van Theo Angelopoulos en in Witman fiúk speelt ze op indrukwekkende wijze de afstandelijke moederrol. Lajos Kovács was de zwaar getormenteerde Woyzeck in de gelijknamige film, maar heeft nu een kleine bijrol als de vader. De meeste aandacht gaat in Witman fiúk echter naar het spel van de jonge jongens. Er is amper dialoog tussen beiden, maar de verbetenheid waarmee ze hun eigen gang gaan, is in elke scène voelbaar. Er zit een zekere traagheid in de film die nergens storend is, maar als een weldadige deken over het verhaal hangt. De camerabewegingen zijn minimaal en de montage van een vanzelfsprekend eenvoud. De snelle maniertjes van de MTV-clips of de special effects-bombast van de grote Amerikaanse films zijn ver te zoeken. Gewoon een prachtige en verontrustende film van een bezielend filmmaker.

François Stienen