Who is Luigi Mangione?

Truecrime gebruikt de beeldtaal van documen­taires om integer en geloofwaardig te lijken, ook als het dat niet is. Des te problematischer wanneer het onderwerp nog niet eens berecht is.

Luigi Mangione is nog niet berecht voor de moord op Brian Thompson, bestuursvoorzitter van de grootste zorgverzekeraar in de Verenigde Staten. Sterker nog: het onderzoek is nog aan de gang en zijn proces moet nog beginnen. Toch zijn er al meerdere truecrime-documentaires over hem verschenen, waaronder Who is Luigi Mangione? op HBO Max.

Het is een spraakmakende moord. Een miljardair wordt in december 2024 midden op straat in Manhattan doodgeschoten. Mangione is knap, welbespraakt, sympathiek. Ziedaar de voor truecrime onweerstaanbare cocktail van seks en moord.

Minstens zo belangrijk is hoe deze moord allerlei maatschappelijke spanningen blootlegt. Het lot van Mangione weerspiegelt voor velen de toestand in de wereld. Is de gezondheidszorg er voor mensen of voor aandeelhouders? Mogen we elkaar gewoon op straat neerknallen of leven we in een democratische rechtsstaat? Krijgt Mangione een eerlijk proces of gelden er andere regels als het slachtoffer rijk is?

Documentaires als Who Is Luigi Mangione? en Manhunt: Luigi Mangione and the CEO Murder (2024) lijken niet zo geïnteresseerd in dat soort vragen. Beide films richten zich hoofdzakelijk op de persoon Mangione en wat hem ertoe dreef om de moord te plegen – áls hij het was.

Op geen enkel moment beweren de documentaires dat Mangione daadwerkelijk schuldig is, maar dat is een formaliteit. Het doet er zelfs niet toe: met de traditionele beeldtaal van documentaires – die van archiefbeelden, interviews, krantenknipsels, persfoto’s en beveiligings- en handcamera’s – zegt het truecrime-genre: “Dit is waargebeurd, of toch op zijn minst heel goed mogelijk.”

In beide films koppelen politieagenten elk aspect van de moord aan Mangione. Beveiligingsbeelden tonen de verdachte in New York. Experts en bekenden speculeren over Mangione’s motivaties en zijn geestelijke toestand, evenals die van mensen die sympathie voor hem hebben. Foto’s van een woedende Mangione in bajeskloffie worden begeleid door spannende muziek; Thompson was in de eerste plaats een goede vader en echtgenoot. Om het verband tussen Mangione en de moord te onderstrepen laat Manhunt zelfs zijn appjes en andere berichten inspreken door een acteur die als hem klinkt.

Dat alles is niks nieuws voor truecrime-makers. Wel gebeurt het zelden dat gevestigde zenders dit soort werk uitbrengen nog voordat het recht heeft kunnen spreken. De publieke opinie doet ertoe en wordt onvermijdelijk gekleurd, zeker door films die zich voordoen als feitelijk.

Ook de camera liegt
Hoe makkelijk het is om geloofwaardig te lijken bewees filmmaker Oliver Stone al met JFK (1991). Die film trekt de officiële verklaring over de moord op de Amerikaanse president in twijfel door er even onwaarschijnlijke en vergezochte versies tegenover te zetten. Door op meerdere momenten in de film de kenmerken van documentaires en journalistiek te gebruiken, benadrukt JFK hoe makkelijk het is om iets te maken dat authentiek lijkt, zelfs al is het uit de lucht gegrepen.

Beelden van amateurfilmers en beveiligingsbeelden suggereren authenticiteit: het is vastgelegd op film en filmbeelden liegen niet. Archiefbeelden, krantenknipsels, persfoto’s, opnames van getuigenverklaringen en camcorder-video’s geven eenzelfde gevoel van objectiviteit; ze vormen de beeldtaal van de waarheidsvinding, een vorm van bewijsvoering. Dat geldt voor het gebruik ervan door zowel ‘respectabele’ instituties als complotdenkers die propageren dat de camcorder (of smartphonecamera) het gewone volk de mogelijk biedt de waarheid te onthullen en vast te leggen. Dat is ook het punt van JFK: in principe zijn de amateurfilmbeelden van de moord op Kennedy net zo echt als video’s van ufo’s en Bigfoot. JFK nodigt uit tot scepsis tegenover het ‘officiële’ verhaal. Juist de staat en de pers maken zich schuldig aan het verspreiden van propaganda. Dat betekent dan weer niet dat je dan maar in Bigfoot moet geloven.

Nepnieuws
In een wereld waar de democratisering van waarheidsvinding mensen minder kritisch en vooral wantrouwig maakt, verdwijnt het gezag van de oude instituties. Bij gebrek aan een mediawijze bevolking, of een sterke en onafhankelijke journalistiek, krijgen levensgevaarlijk en maatschappij ontwrichtend nepnieuws en complottheorieën vrij baan, opgejut door tech- en mediabedrijven voor wie emotie en ophef lucratiever zijn dan nuance en traagheid.

Juist in dit medialandschap zijn documentaires als Who Is Luigi Mangione? effectief. Ze presenteren zichzelf als de waarheid, zonder dat ze het werk doen om die claim te ondersteunen. Als er kritiek komt, beroepen de makers zich op feit of juist op fictie, al naar gelang de kritiek zich richt op hun onzorgvuldigheid of juist de oppervlakkigheid. Als iemand zegt dat je nepnieuws brengt, hoef je daar niet eens op in te gaan: als niks ertoe doet, hoef je je ook niet te verantwoorden.

Net als de moord op Thompson zelf leggen deze documentaires maatschappelijke spanningen bloot. Mogen de aanname van onschuld en de privacy van mensen als Luigi Mangione ten koste gaan van ons recht op informatie en vermaak? Hier zitten geen twee kanten aan; het antwoord is simpel.

Who is Luigi Mangione? is vanaf 17 februari 2025 te zien via HBO Max (VoD).