WHERE THE WILD THINGS ARE

Max en de Maximonsters heten ze in Nederland: de hoofdpersonen van Maurice Sendaks kinderklassieker Where the wild things are. Spike Jonze (being john malkovich, adaptation.) maakte er een explosieve, emotionele en exceptionele film van, die de chaos en verwarring in een kinderhoofd in kaart brengt.

Het lijkt misschien een enorme stap van het super-surrealistische being john malkovich naar zijn nieuwste, en als kinderfilm geafficheerde where the wild things are. Maar voor regisseur Spike Jonze (1969) is er niet zo’n groot verschil tussen het grillige brein van een groot acteur en het chaotische hoofd van de negenjarige Max, hoofdpersoon van Maurice Sendaks kinderklassieker uit 1963. Het was in ieder geval de sleutel tot het bijna woordenloze prentenboek, dat hij al vaak door de schrijver/tekenaar gevraagd was te verfilmen, vertelde de regisseur tijdens een driegesprek in Londen: "Zodra ik ontdekte dat de ‘Wild Things’ eigenlijk gedachten en gevoelens zijn, wist ik hoe we van het boek een film moesten maken."
‘We’, dat waren hij en schrijver Dave Eggers (die in zijn debuut A heartbreaking work of staggering genius uit 2000 al schreef over de verwarrende kinderwereld: het is het semiautobiografische relaas over hoe hij als nauwelijks volwassen 22-jarige de voogdij krijgt over zijn achtjarige broertje). Jonze’s ‘vaste’ scenarist Charlie Kaufman was inmiddels te druk met zijn eigen regiedebuut: synecdoche, new york.

Wolfspakje
where the wild things are gaat over negenjarige Max, die op de vlucht voor zijn al te alledaagse leven binnenvaart in de wereld van de Wild Things, hun koning wordt en ontdekt dat altijd maar woest en wild doen ook niet je van het is. Van een nogal mysterieus verhaal over Max die in zijn wolfspakje kattenkwaad uithaalt, maakten Eggers en Jonze een echte, zij het enigszins subversieve coming of age-film. Want het wordt niet zo een, twee, drie duidelijk wat Max precies ‘leert’. where the wild things are gaat niet echt over volwassen worden. Daarvoor rent Max tot slot met te veel energiek plezier naar huis toe. De film gaat eigenlijk ook niet over het verlies van jeugdige onschuld. Het is juist een smeekbede om kinderen alsjeblieft niet al te snel in de maatschappelijk passende mal van brave aangepastheid te proppen.
Max is een heel gewoon kind, met veel fantasie. Impulsief, grillig en dol op fysieke uitdagingen. Hij houdt van springen en stuiteren, van vallen en opstaan. Net zoals de Jackass’ stuntjongens trouwens, door Jonze tussen het speelfilms maken door, in films en televisieseries vereeuwigd.
In het Amerika van vandaag de dag zou Max alleen al daarom vast en zeker met iets gediagnosticeerd worden met een hoop medeklinkers achter elkaar, waar ze leuke kleine pilletjes tegen hebben. Hoewel Jonze en Eggers (die zich door middel van diverse schrijfprogramma’s inzet om de kinderlijke fantasie te stimuleren) zich er niet zo expliciet over hebben uitgelaten, is de film stiekem een pleidooi voor onaangepastheid, het verdwijnen in ongebreidelde fantasie. En neemt hij de hartstochtelijke absoluutheid van kinderlijke emoties onvoorwaardelijk serieus. Max kan van het ene op het andere moment lachen en boos worden, driftig zijn en, voor een ‘kinderfilm’ nogal heftige doodsangsten uitstaan.

Monstermaquette
Net als in een kinderleven, is er in where the wild things are geen verschil tussen fantasie en werkelijkheid, droom, nachtmerrie en waakbewustzijn. Voer voor psychologen. Niet alleen dat wolfspakje. Maar ook de oerkreet, die Max uitstoot als hij op de keukentafel is geklommen: "Woman, feed me." (Dave Eggers in de roman The Wild Things, die hij zeer vrij naar het scenario schreef: ‘He didn’t know where he’d come up with that phrase, but he liked it immediately.’).
Max kan naar het land van de Maximonsters varen in een bootje dat zojuist nog op zijn nachtkastje stond. Monster Carol bouwt een maquette van een ideale monsterwereld in een grot. Al die verschillende ervaringslagen, lijkt de film zo te zeggen, zijn slechts een kwestie van schaal.
Dat maakt ook de visuele stijl van de film, met veel desoriënterende handheld-shots en point of view-beelden vanuit het perspectief van Max, zo ge(s)laagd. Slechts langzamerhand bereiken we een totaaloverzicht van wat we echt zien, en ook als toeschouwer meer dan ingeleefd ervaren. Daarmee ontkwam Jonze ook aan de noodzaak om een kopie te maken van Sendaks composities en kaders; de film is zowel hommage als vertaling, de monsters (gemaakt door Jim Hensons — Sesamstraat — Creature Shop) angstaanjagend-knuffelige reproducties en spiegels van de emoties die ze verbeelden.
De kindertijd is geen idyllisch land van melk en honing. Jong zijn is verwarrend, schaamtevol, onhandig. Maar ook rijk, anarchistisch, eindeloos. where the wild things are neemt dat serieus op een manier die zowel pijnlijk en verdrietig, als troostrijk en baldadig is. Als Max één ding ontdekt gedurende de film, is het wel hoe het is om te voelen. Pijn, plezier, en iets voor de gevoelens van andere mensen. Maar niet om op te houden met botsen en beuken. Oh nee! "Let the wild rumpus start!"

Dana Linssen

Kinderfilms…

Toeval of niet: de komende maanden komen er drie kinderfilms in de bioscopen die niet per se voor kinderen zijn. Zowel Wes Anderson (Roald Dahls fantastic mr. fox, eind april in de bioscopen verwacht), Tim Burton (Lewis Carrols alice in wonderland, te zien vanaf 10 maart) als Spike Jonze (Maurice Sendaks where the wild things are) bogen zich over canonieke kinderboeken. Drie van Hollywoods meest eigenzinnige filmmakers stortten zich kortom op het werk van drie nou ook niet bepaald als brave kinderboekenschrijvers bekendstaande auteurs. Ouders zijn dus gewaarschuwd. Het tijdperk van de Disneyficatie is voorbij. De kinderziel bleek niet zo teer als altijd gevreesd door doodsbange opvoeders.
De afgelopen maanden moesten Anderson en Jonze (alice is nog niet af, dus Tim Burton ontspringt voorlopig de dans) zich tegenover de pers flink verantwoorden over de vraag of hun films niet te zwart en te nihilistisch voor kinderen zijn. De Filmkrant sprak Spike Jonze in Londen in een driegesprek, onder andere over deze vraag en trof een opmerkelijk laconieke regisseur.

…maar niet per se voor kinderen,

zegt Spike Jonze:
"Eerlijk gezegd heb ik me nooit echt bezig gehouden met de vraag of we een kinderfilm aan het maken waren, ook al hebben we een van de meest iconografische Amerikaanse kinderboeken verfilmd. Ik wist in ieder geval zeker dat het niet zoiets als the cat in the hat [de film uit 2003 met Jim Carrey, DL] moest worden. Je zou misschien beter kunnen zeggen dat we in plaats van een kinderfilm een film hebben gemaakt over hoe het is om een kind te zijn."

Dat zaait een hoop verwarring. Want maakt dat de film dan ook geschikt voor kinderen? "We hebben er tijdens de montage een hoop geharrewar over gehad met de studio. Nu de film af is kan ik gelukkig zeggen dat hij in de VS, op een paar uitzonderingen na, geaccepteerd wordt voor wat hij is. De vraag is overbodig geworden doordat de recensies en de bezoekcijfers boven verwachting waren. Ik hoop eigenlijk dat de film mensen inspireert om over dingen te praten, over fantasie, over emoties. Dat geldt zowel voor kinderen als volwassenen, dus ik hoop dat ze er gezamenlijk naartoe gaan."

We weten dat u niet graag over uw eigen jeugd praat, maar de vraag is onvermijdelijk: lijkt Max op u? "Ik heb daar niet zoveel aan gedacht tijdens het schrijven. Ik heb vooral geprobeerd om een gevoel te vangen."

Spike Jonze

Ondertussen in Hollywood…

Toen Spike Jonze in 2003 met de preproductie van where the wild things are begon was dat nog onder de papaplu van Warner Brothers Independent, de eigenzinnige zustertak die films als before sunset en good night, and good luck. produceerde en distribueerde. Vorig jaar moest Warner Independent echter z’n deuren alweer sluiten en zat het hoofdbedrijf nogal met de vrijgevochten aanpak van where the wild things are in z’n maag. Ze hadden gehoopt op een nieuwe Harry Potter, en kregen, in de woorden van Jonze "een John Cassavetes voor kinderen."
Het tekent de malaise in Hollywood, of die nu financieel of artistiek van aard is: men gaat op safe spelen. Het was er bijna de reden voor dat where the wild things are niet eens werd uitgebracht. Totdat mensen als collega-filmmaker Michel Gondry en zangeres Björk door middel van een enquête Warner onder druk zetten om de film toch uit te brengen. Met overwegend positieve recensies en een heel acceptabel boxoffice-resultaat tot gevolg (in de VS is de op 80.000.000 dollar geschatte film inmiddels uit de kosten).
Toch zal Hollywood niet snel meer zoveel geld in risicovolle regisseurs en projecten investeren. The Guardian schreef dit najaar dat volgens analisten het aantal films dat Hollywood zal produceren in 2010 met een derde zal dalen en dat de kans bestaat dat voor drie van de zes Hollywoodstudio’s (waaronder MGM) het komende jaar een faillissement dreigt. Door de kredietcrisis is er minder geld beschikbaar. Door de digitale revolutie kijken mensen op minder lucratieve manieren (dvd of al dan niet illegale download) naar film.
Het ontlokte Jonzes ex-schoonvader Francis Ford Coppola, die twintig jaar geleden voorspelde dat "some fat girl in Ohio" met haar videocamera "the new Mozart" zou kunnen blijken te zijn, op het Filmfestival Beirut de heel wat minder optimistische uitspraak dat door de digitalisering de filmindustrie zoals we die kennen aan het uiteenvallen was.
Nou is het einde van de filmwereld wel vaker voorspeld, bijvoorbeeld bij de introductie van de geluidsfilm of de komst van de televisie. Maar ondanks allerlei (bekend aandoende) inspanningen om door middel van IMAX en 3D het publiek terug te winnen, lijkt de oplossing ook dit keer niet van technische innovatie te moeten komen.

DL