Where the Green Ants Dream

Al lang voordat de Westduitse cineast Werner Herzog aan zijn krankzinnige onderneming in de oerwouden van de Amazone begon om er de film Fitzcarraldo te draaien, liep hij met plannen rond om midden in de woestijn van Australie een film met en over de aboriginee’s te maken.

De met uitsterven bedreigde oorspronkelijke bewoners van Australië staan de laatste tijd meer dan ooit in de belangstelling. Legde de NOS onlangs met de film Stamping Ground de nadruk op de danscultuur van de aboriginee’s, Herzog vertelt met zijn film Where the Green Ants Dream (Wo die Grünen Ameisen Träumen) over de strijd om te mogen overleven op de plaats waar deze mensen al duizenden jaren wonen.

Toch is Where the Green Ants Dream daarmee geenszins een documentaire, zoals Herzog er onlangs een maakte over de met uitroeiing bedreigde Miskito-indianen in Nicaragua, Ballade vom kleinen Soldaten (deze film was begin november op de ARD te zien en wordt misschien ook op het Rotterdams filmfestival vertoond). Thematisch is er tussen deze twee films wel degelijk een overeenkomst. In beide toont Herzog zijn bezorgdheid over met uitsterven bedreigde culturen, die zich kenmerken door een sterke authenticiteit en een kracht die in Herzogs ogen de westerse cultuur in de schaduw stelt.

Met name de betrokkenheid van deze mensen bij de natuur spreekt de Beierse regisseur erg aan. Dat hij zelf een obsessie heeft met de natuur en bijzondere natuurverschijnselen bewees hij onder meer met zijn film La soufrière, waarvoor hij het door de bevolking verlaten eiland Guadeloupe bezocht om er een hevige orkaanuitbarsting van dichtbij mee te maken. Die uitbarsting bleef uiteindelijk uit en dat behoedde Herzog voor een vrijwel zekere dood.

Het landschap en natuurverschijnselen zijn voor Herzog ook bij zijn nieuwe film een belangrijke inspiratiebron geweest. De film opent met een lang shot van een vrijwel vlak landschap, dat bezaaid is met hele kleine heuveltjes. In al zijn echtheid een surrealistisch aandoend stukje maanlandschap op aarde. (Verderop in de film toont Herzog opgeblazen Super8-beelden van een cycloon, die door een open landschap trekt.)

Cultuurverschillen
In dit gebied is een mijnbouwmaatschappij op zoek naar uranium. Daartegen verzetten zich de bewoners, die van mening zijn dat de groene mieren, die daar al veertigduizend jaar slapen, niet wakker gemaakt mogen worden. Dit laatste gegeven is een fantasie van Herzog, die wonderwel aansloot bij de belevingswereld van de aboriginee’s.

De oorspronkelijke bewoners verzetten zich op passieve wijze door in grote groepen voor de bulldozers te gaan zitten. Zij strijden voor hun bestaan, hun religie, hun cultuur, die door de westerse mensen niet begrepen wordt. Representant van de westerse mensen is de jonge mijnbouwingenieur Hackett. Via hem loopt er een verhaallijn door de film, waar Herzog regelmatig van afwijkt met scènes die schijnbaar niets met het verhaal te maken hebben, maar die gevoelsmatig volledig passen in zijn filmisch betoog.

Hackett is degene die met de aboriginee’s moet onderhandelen, maar krijgt daarbij ook al snel te horen dat ‘de blanken verloren zijn’. Met veel begrip voor hun standpunt neemt hij twee aboriginees mee naar de grote stad om hun zaak bij de directie te bepleiten. Zo’n uitstapje biedt Herzog weer enorme mogelijkheden om met beelden de cultuurverschillen duidelijk te maken. Op het vliegveld ontdekken de twee aboriginee’s een groot, groen propellertoestel, dat ze willen hebben. In de hoop hen met dit cadeautje voorlopig koest te houden, wordt in het woongebied van de aboriginee’s een vliegveld aangelegd, waarna de plechtige overdracht kan plaatsvinden. Toch geven zij hun verzet niet op, waarna de zaak wordt voorgelegd aan het hoogerechtshof, waar drie van hen in keurige driedelige pakken verschijnen.

De bewoners verliezen het proces en inmiddels is Hackett tot het inzicht gekomen, dat hij beter kan opstappen. (De ontwikkeling van Hackett loopt overigens wonderlijk parallel met dat van de hoofdpersoon uit de film Local Hero, die eveneens in opdracht van een grote firma moest proberen een heel dorp aan de Schotse kust op te kopen om er in dit geval een olieraffinaderij te vestigen.)

Toeval
Met Where the Green Ants Dream doet Herzog weer denken aan eerdere speelfilms van hem als Stroszek. Films als deze blinken niet uit door briljante acteursprestaties, maar putten hun kracht uit de ideeënwereld van Herzog en zijn vermogen daar beeldend vorm aan te geven. Een verhaallijn is niet meer dan een kapstok voor zijn betoog, dat filmisch onderbouwd wordt met zijstapjes.

Vaak zijn dat niet meer dan beelden van toevallige gebeurtenissen of mensen, die Herzog tijdens het draaien ontmoette en die in de montage een passende plaats vonden. Na het debácle met Fitzcarraldo is Herzog weer terug op zijn sterkst.