WELCOME TO SARAJEVO

Welcome to Sarajevo van Michael Winterbottom is de eerste westerse film die werd opgenomen in Sarajevo sinds het einde van de belegering — slechts enkele maanden na het Daytonakkoord. Het is een van de meest relevante films over de Bosnische tragedie. De film geeft een close-up story van oorlogsjournalisten, die de publieke opinie vormgeven maar vaak zelf de moeilijke keuze moeten maken tussen neutraliteit en betrokkenheid. Het geloofwaardige scenario is gebaseerd op het boek ‘Natasha’s story’ van oorlogscorrespondent Michael Nicholson.

Een vriendin van mij uit Sarajevo, die de hele oorlog in de stad heeft doorgebracht, vertelde mij dat ze op een of andere manier sympathiseerde met de buitenlandse verslaggevers in hun zoektocht naar goede nieuwsitems. Toen zij eens rennend een straat overstak die berucht was vanwege de talrijke en nogal ‘succesvolle’ aanslagen van sluipschutters, zag zij een tv-journalist aan de overkant van de straat die nerveus op een ‘echte’ en ‘spannende’ gebeurtenis stond te wachten. Toen ze de straat overgestoken — of liever: overleefd — had, sprak ze hem als volgt aan: "Sorry, volgende keer beter".
Ruwweg gezegd, voor de oorlogsjournalisten en -fotografen was Sarajevo een van de vervloekte plaatsen waar ze werden heengestuurd om hun beroepsmatige verplichtingen na te komen. Voor de burgers van Sarajevo waren de verslaggevers mensen die goed geld kwamen verdienen aan hun ellende. De waarheid ligt waarschijnlijk in het midden. Welcome to Sarajevo van Michael Winterbottom probeert de complexiteit van beide gezichtspunten te laten zien. Tevens onderzoekt de film de grens tussen de professionele en de humane ethiek in een oorlogsituatie.

Verwaarloosd weeshuis
Het verhaal speelt zich af in de wereld van het internationale perscorps, gesitueerd in Sarajevo in 1992. Er is geen water, geen electriciteit en geen voedsel. Bombardementen en sluipschutters bedreigen het leven van iedereen, journalisten niet uitgezonderd. Het Holiday Inn hotel was de thuisbasis voor de buitenlandse pers. Onder hen de Amerikaanse sterjournalist Flynn, gewaagd en flitsend in zijn verslagen, de free-lance beginnelinge Annie en hoofdpersoon Michael Henderson met zijn televisieploeg, cameraman Greg, producent Jane en de chauffeur, de jongeman Risto uit Sarajevo. De ontwikkeling van het verhaal benadrukt hoe oorlog het beste en het slechtste in mensen wakker maakt. Ondanks zijn aanvankelijke stoere en onbewogen pose, blijft Flynn in Sarajevo en raakt hij meer betrokken dan men zou verwachten. Samen met Annie ontdekt hij een Servisch concentratiekamp. Risto (een Servische naam) sluit zich vrijwillig aan bij het Bosnische leger en gaat naar de frontlinie.
Henderson, geconfronteerd met een verwaarloosd weeshuis dat onder vuur ligt, probeert dit nieuws op de voorpagina’s te krijgen. Maar de wereld schijnt het niets te kunnen schelen. Terwijl hij meer en meer betrokken raakt bij de tragedie van deze kinderen, ziet hij kans om tenminste in het leven van één kind verandering te brengen. Hij onderneemt een riskante reis om het meisje Emira naar zijn gezin in Londen te brengen.
De geraffineerde combinatie van reële nieuwsbeelden van de oorlog in Sarajevo (van de Bosnische televisie en ITN) met fictieve fragmenten maakt de film confronterend, overtuigend, ontroerend en relevant. Door het fictieve deel vorm te geven rond de werkelijke gebeurtenissen (dodelijke granaten op een rij wachtende mensen, de enorme honger in de stad, het verwaarloosde weeshuis, de talloze bezoeken van wereldleiders, het voortdurende gevaar van de sluipschutters, de bloedbaden en de gewonden), creëert Winterbottom een levendig beeld van de hel (de titel van de film refereert aan de grafitti ‘welcome to hell’, gekalkt op een gebouw in Sarajevo). Voor de oppervlakkige journaalkijker komt deze film als een schok. Was het werkelijk zo verschrikkelijk? "Hier was een oorlog in Europa die vijf minuten van het nieuws in beslag nam en je dacht ‘Goh, wat erg’ en vervolgens keek je naar een sitcom of een popprogramma. Het gaat er niet om mensen zich schuldig te laten voelen, maar om hen kritisch te laten nadenken over hoe je op zoiets reageert", benadrukt de regisseur.

Onbreekbare geest
Met dynamische camerabewegingen en fictief ‘ruw’ fotografisch materiaal hanteert Winterbottom een perfect ritme om de spanning in het eerste deel van de film op te bouwen. Het middengedeelte, overspoeld door de emoties en gevoelens van machteloosheid van de hoofdfiguur tijdens zijn ontmoeting met de onbeschermde kinderen, leidt tot een ware catharsis. Het derde gedeelte, wanneer Henderson besluit om het kind de stad uit te smokkelen, is minder coherent door een overdaad aan gebeurtenissen. Het stuk wordt vooral afgezwakt door enkele stereotypen, zoals de cliché afbeelding van Chetniks. Het laatste deel van de film is een poëtische metafoor. Gebaseerd op een bestaand personage, een cellist die in de straten van Sarajevo optrad ter herinnering aan slachtoffers die in de rij stonden voor brood, vormt het slotfragment een ode aan de onbreekbare geest van de stad en haar bevolking.
De hoofdrolspeler, Stephen Dillane, portretteert op briljante wijze de verslaggever die, naast de intellectuele kracht en de ernst, ook de bereidheid heeft om in naam van de humaniteit het professionalisme op te geven. De verscheurde ziel van de oorlogscorrespondent vertolkt hij op zeer minitieuze wijze. De scenarist Frank Cottrell Boyce sprak met talloze vluchtelingen en oorlogsjournalisten over hun gevoelens en handelingen tijdens de belegering van Sarajevo en dat is te zien aan de film. In tegenstelling tot Ulysses’ gaze van Theo Angelopulous, waarin de scènes van Sarajevo werden nagemaakt in Belgrado en andere steden en de acteurs niet eens de moeite namen hun Servische dialect aan te passen, schoot Winterbottom het merendeel van zijn film ter plekke. De logistieke nachtmerrie van de producent tijdens filmopnames in een stad met haperende electriciteit, telecommunicatie en post, met landmijnen op de locaties, wordt beloond in het eindresultaat. De film roept geen valse emoties op en laat ons niet de andere kant opkijken. Hij zet ons aan het denken en doet ons beter begrijpen.

Rada Sesic
Vertaling: John Bosters