VERDWAALD IN HET GEHEUGENPALEIS

Na de zelfgekozen dood van Hugo Claus wegens Alzheimer laaide in België de discussie over euthanasie op. verdwaald in het geheugenpaleis velt geen oordeel over dementie.

"Vroeger kon ik meer onthouden", aldus de hoogbejaarde Alice in de documentaire verdwaald in het geheugenpaleis. "Maar dat gaat eruit hè?" Het is een van de vele pijnlijk eerlijke en onthutsend lucide uitspraken in de eerste lange nonfictiefilm van kunsthistorica en radiomaker Klara van Es. Alice is een van de drie hoofdpersonen die Van Es ruim een jaar lang volgde in een leefgroep voor mensen met het eerste stadium van Alzheimer in het Belgische Essen. De eerste fase van dementie. Dat betekent heldere momenten afgewisseld met afwezige episodes. Dat betekent het ene moment volkomen normaal en het volgende helemaal afwezig. "Ik ben een normaal mens, maar ik vergeet alles", aldus de Nederlandse Anita. Krachtiger en schrijnender werd het zelden verwoord.
Stoere Alice uit Stabroek, de Hollandse Anita en de Gentse vissersvrouw Louise zijn de drie hoofdpersonen die in verdwaald in het geheugenpaleis vertellen over tijd, herinneringen, vergeten en het besef dat je dingen niet meer weet. Er zijn al veel documentaires en speelfilms gemaakt die het proces van Alzheimer documenteren, maar zelden waren de patiënten zelf zo duidelijk de hoofdpersoon. Terwijl Klara van Es de vrouwen in hun alledaagse bezigheden observeert, heeft ze ze ook geïnterviewd en gevraagd op hun situatie te reflecteren. Met name Anita weet heel goed wat er met haar aan de hand is. Ze weet dat ze dingen niet (meer) weet. Ze verdoezelt niets. Als ze niet aan haar familie had verteld dat ze op een dag tijdens het autorijden helemaal de kluts kwijtraakte en niet meer wist waarnaar ze op weg was, dan had ze hier waarschijnlijk nog lang niet gezeten. De meeste dementerenden komen immers heel lang weg met verdoezelgedrag.
Weggemoffeld wordt er niets in verdwaald in het geheugenpaleis. De koele klinische camera observeert in widescreen totalen en close-ups. Het roept vooral gêne bij de toeschouwer op. Na de zelfgekozen dood van Hugo Claus wegens Alzheimer laaide in België niet alleen de discussie over euthanasie op, maar ook over de vraag in hoeverre er bij demente ouderen nog sprake is van een menswaardig bestaan. Deze film heeft daar geen oordelen over. Maar wel heel duidelijke beelden. Close-up van een mond. Hebben dementerenden een andersoortige mond, denk je dan. Dat wil je eigenlijk niet denken, of niet beginnen te zien. Maar dat is wel precies wat er gebeurt. Als het geheugen en het zelfbewustzijn langzaam wegglijden, verdwijnt er ook iets uit de gezichten van deze vrouwen. Alleen nog de pijnlijke grimassen als ze zich iets proberen te herinneren. En soort fantoompijn.

Dana Linssen