VAN GOGH

Hij sneed zijn oor af, dat weten we allemaal. Maar in Maurice Pialats levendige film van gogh komt deze wanhoopsdaad alleen zijdelings ter sprake. Pialat geeft een eigen interpretatie aan het leven van de kunstenaar, wars van elk cliché. Dus wie verwacht acteur Jacques Dutronc met een omzwachteld hoofd aan te treffen komt bedrogen uit.

Met de trein uit Parijs rijdt Dutronc, die Vincent speelt, voor het eerst het beeld binnen. In de plaats van aankomst, Auvers-sur-Oise, zou de schilder de laatste maanden van zijn leven slijten onder de hoede van docteur Cachet. Dus ná zijn verblijf in het gesticht van Saint-Rémy en ná de ruzie met Gauguin in het zonovergoten stadje Arles waar hij in het gele huis zijn linker oor verminkte. Dutronc, die voor deze titelrol tien kilo afviel getuigde in een interview: ‘We hebben wel enkele make up tests gedaan, maar we waren niet tevreden over het resultaat. Er was een maniakale zorg voor het detail. Gedurende de hele draaiperiode heeft de maquilleuse er voor moeten zorgen dat ik aan mijn oor een klein, voor de camera eigenlijk, onzichtbaar litteken had. Niemand kon het zien maar Maurice kwam wel elke dag kijken of het er wel was.’
Die drang naar perfectie zou Pialat tientallen jaren eerder hebben doen besluiten met schilderen te stoppen. De cineast die zijn opleiding aan de Academie voor arts decoratif et beaux-arts volgde schilderde en exposeerde in de jaren veertig. Maar naar eigen zeggen was hij ‘niet opgewassen tegen het ontzettend eenzame beroep, dat oneindig veel geduld opeiste’. Gelukkig voor het bioscooppubliek heeft hij zijn artistieke talent op een andere, meer technisch visuele manier aangewend. Misschien omdat hij de twijfels en de onstuitbare drang van een ware kunstenaar kent heeft Pialat Van Goghs wezen in deze laatste film zo compleet weten te raken. Niet door tijd beperkt, de film duurt 158 minuten, komen de vele facetten van Van Goghs karakter uitgebreid aan bod.

Gevaarlijk
Wanneer Vincent de spreekkamer van docteur Cachet betreedt valt zijn breekbare blik direct in het oog. De kwetsbaarheid van zijn gestalte wordt benadrukt als Cachet hem lichamelijk onderzoekt. Met zorg wordt zijn magere lichaam betast en beklopt. De minuut die het gewoonlijk duurt een pols te voelen neemt de regisseur hier eveneens. Vincents zachte stem en doordringende ogen nemen gedurende de film verschillende kleuren aan. Opvallend hierin is dat het palet zich aanpast aan de sexe. Zo lijkt Vincent zich beter thuis te voelen in het gezelschap van vrouwen dan van mannen. De zestienjarige dochter van Cachet is aangetrokken door de afstandelijke schilder, van wie ze weet dat hij psychisch labiel is. Jong als ze is plaatst ze rake opmerkingen over Vincents levenswijze (‘Je bent als een kind’) . En dat klopt want de sarcastische blik en spontane oprispingen (zomaar het water induiken met kleren en al, of Cachet een klap in zijn gezicht verkopen) geven de andere, ondeugende en gevaarlijke kant van Vincent aan. Levensgenieter, maar bij vlagen uiterst somber.
Die getergde kant wordt versterkt als hij in gezelschap van zijn broer Theo is. De confrontatie is dubbelhartig. Theo vertegenwoordigt de visie van de kunsthandelaar, waar Vincent in feite niets mee te maken wil hebben, maar waar hij ook afhankelijk van is. De kwetsbaarheid van de twee broers loopt parallel. Theo neemt de kop bouillon over, die eigenlijk voor Vincent — inmiddels op zijn sterfbed — bedoeld was. (Wij weten dat Theo een half jaar na Vincents zelfmoord eenzelfde lot wacht). De doem die het leven van de broers overschaduwt wordt tastbaar door een losbandig uitstapje in Parijs, waar de twee een besloten club bezoeken. De gloedvolle sfeer brengen Lautrecs schilderijen in herinnering. Pialat neemt alle tijd om een mars, waarbij hoertjes en caféklanten ernstig hun voorgeschreven pasjes afwerken, in beeld te brengen. Deze opmaat voor de zelfmoord van Vincent een paar dagen later heeft een hypnotiserende uitwerking.
Bijna terloops komt dan die dood. De film heeft geen ode aan de naderende afloop van een leven willen zijn. Dat bewijst Pialat met de scènes die volgen. Daarin krijgt de pensionhoudster, onder wier dak Vincent overlijdt, plots alle aandacht. Het is een onbeduidend voorval, maar de schreeuw van pijn nadat een neervallend kelderluik op haar voet is gekomen, lijkt niet meer dan een uitroepteken. Nog nooit zo banaal ervaren dat het leven gewoon doorgaat, ook na een sterfgeval.
Jacques Dutronc, die voor zijn acteerprestatie een César won, is fenomenaal. Zijn houding en gezicht weerspiegelen met minimale middelen het innerlijk van Vincent. De uitdrukkingen bewegen zich volkomen natuurlijk tussen kalmte, ironie, uitgelatenheid, twijfel en angst. Nu al weet ik dat ik Van Gogh nog een keer ga zien.

Esther Kerkhof