Uzak

Rondzwalkende fotograaf versus boerenlomperik

  • Datum 01-02-2004
  • Auteur Kevin Toma
  • Thema Filmkrant 252
  • Gerelateerde Films Uzak
  • Regie
    Nuri Bilge Ceylan
    Te zien vanaf
    26-02-2004
    Land
    Turkije, 2002
  • Deel dit artikel

Winterstilte

Nuri Bilge Ceylans Uzak is een melancholieke, afstandelijke vertelling over twee losers in ondergesneeuwd Istanbul. De film won in Cannes 2002 de Grote Juryprijs en de Prijs voor de Beste Acteurs.

Regisseur, scenarist, cameraman én producent Nuri Bilge Ceylan laat in zijn derde speelfilm Uzak (‘Afstandelijk’) veel shots net zo lang duren als de scène zelf. Wanneer iemand een heuvel oploopt en boven op de heuvel gaat liften tot een auto hem meeneemt, dan zie je dat ook helemaal en zonder onderbreking, gefilmd in één langzaam zwenkende take.

Met de ruimte gaat Ceylan manipulatiever om. Het appartement van zijn protagonisten is onoverzichtelijk groot, de wereld daarbuiten juist benauwend klein. Terwijl de camera in de schemerige flat telkens weer een nieuwe kamer of nis ontdekt, en de afstand van het ene vertrek naar het andere door het effectieve gebruik van groothoeklenzen eindeloos lijkt, kom je buiten telkens weer uit bij hetzelfde park, dezelfde haven, hetzelfde café. Alsof Istanbul in de winter niet alleen verdwijnt onder een dikke laag sneeuw, maar ook inkrimpt tot een handvol troosteloze locaties.

Verstrooiing
Een appartement om in te verdwalen, een buitenwereld om jezelf in tegen te komen: de eenzame, ziekelijk introverte en van elkaar vervreemde hoofdpersonages roepen dit decor met hun doelloze gedrag op zich af. Mahmut, een commercieel fotograaf die ooit ervan droomde films te maken à la Tarkovski maar tussen de opdrachten door alleen maar wat rondzwalkt en voor de breedbeeld-tv hangt, met wat zielig vrijpartijtjes als mistroostige verstrooiing, ziet zich in zijn niksnutterigheid volmaakt aangevuld door zijn logé, neef Yusuf. Een dorpeling die naar Istanbul is gekomen om werk te vinden in de scheepvaart, dat niet vindt en dus ook maar wat gaat rondzwalken en hangen. Hoezeer ze oppervlakkig ook van elkaar verschillen — Mahmut de cultuuryup versus Yusuf de boerenlomperik — als lamlendige losers zijn de mannen elkaars spiegelbeeld.

Ceylan toont koel-afstandelijk, soms ook met humor, hoe de twee elkaar voortdurend in de weg lopen, hoe Mahmut zich aan Yusufs onbeschaafde gedrag ergert (roken in de woonkamer, de wc niet doorspoelen), en hoe er van onderling contact niets terecht wil komen. Elke poging tot communicatie eindigt in een gespannen stilzwijgen, af en toe op de soundtrack begeleid door wat treurige maten Mozart. En als ze dan eindelijk eens samen de deur uitgaan, voor een fotoreportage van Anatolië, zet het zwijgen zich in de hotelkamertjes en Mahmuts Smart gewoon voort. Bij een bezoek aan de moskee lijken de twee ook van hun cultuur vervreemd: tijdens het gebed staan zij verveeld langs de kant te wachten tot ze een foto kunnen nemen. Waar de apathie vandaan komt, waarom Mahmut te lui is om uit zijn auto te stappen voor een schitterend uitzicht, waarom hij zijn idealen heeft opgegeven, op dergelijke vragen geeft Ceylan geen antwoord. Ook de toeschouwer wordt buitengesloten.

Liever dan te psychologiseren laat Ceylan zijn personages zwijgend een sigaretje roken op het balkon, achter een muis aanjagen of met opgestoken kraag nog een keer door wit Istanbul zwerven. De nachtmerrieachtige scène waarin Yusuf langs een gekapseisd schip loopt dat kreunt als een walvis, maakt veel meer indruk dan Mahmuts heimelijke afscheid van zijn ex-vrouw op het vliegveld, omdat je met de karakters nauwelijks binding hebt gekregen. Een melancholiek gevoel, enkele briljante visuele vondsten en een soundtrack met huilende uilen, windharpjes en winterstilte, dat is waar Uzak mee scoort.