UNTER DEN PALMEN
Tragiek in een metropool
Na het rumoer rondom haar debuut Vive elle wist regisseur Miriam Kruishoop de vermaarde acteur Helmut Berger te strikken voor Unter den Palmen. Het resultaat is een vervreemdende film die zich afspeelt in een naargeestige metropool.
Soms lijkt Unter den Palmen op een oude aflevering van Derrick, en dat is als compliment bedoeld. Vooral scènes uit Derrick waarin de moordenaar eenzaam op zijn kamer zit met treurig-kille muziek op, komen in de herinnering. Het voor een groot deel Duits gesproken Unter den Palmen is bezwangerd van dit soort onheil, dat van binnenuit komt en niet veroorzaakt wordt door een gevaar van buitenaf.
Sfeerbepalend voor de film is het camerawerk van Rogier Stoffers, die Rotterdam eruit laat zien als een naargeestig Berlijn, een donkere drijvende stad in de wolken. Achter de ramen bevinden zich strak ingerichte, kille ruimtes, waar blauw en wit domineren.
In dit Rotterdam bevinden zich de twee Duitse geliefden David en Tanya, die hun geld verdienen met zakkenrollen en overvallen op ongure plekken, maar gekleed gaan alsof ze een leven vol glitter en glamour leiden. Dit soort ambivalentie loopt als een rode draad door de film; mensen zijn niet vastomlijnd in Unter den Palmen.
Zo ontdekt David (Helmut Berger) dat hij biseksueel is. De man die hij oppikt in een homobar (Thom Hoffman) valt op zijn beurt Tanya lastig, veinzend dat hij zich om haar bekommert. De Liefde is dan ook het onderwerp van Unter den Palmen, de tragische liefde wel te verstaan, waarbij iedereen uit eigenbelang of ijdelheid handelt.
Onderkoeld
De complexe relaties komen niet altijd tot leven, omdat het scenario bewust kunstmatig is gehouden. De personages zijn duidelijk bedenksels — realisme stond regisseur Miriam Kruishoop niet voor ogen. Die kunstmatigheid heeft voordelen: je kunt er je eigen fantasie in leggen en keurige psychologische verklaringen domineren op die manier het verhaal niet — ze ontbreken zelfs voor een groot deel, waardoor sommige gebeurtenissen tegen het ongeloofwaardige aan zitten. Niemand reageert bijvoorbeeld als Tanya zegt dat ze de halfbroer van David heeft neergeschoten, toch niet een lichte daad.
Miriam Kruishoop schuwt grote emoties niet in haar films, en Unter den Palmen is daarop geen uitzondering. Een groot verschil met haar onevenwichtige debuut Vive elle en haar korte film Sometimes it’s hard to be a woman is dat de emoties nu niet worden geuit met geschreeuw en tranen. Alles blijft onderkoeld, van de inrichting van de hippe bars en steriel-witte hotelkamers tot de strakke gezichten van de personages. Dit is een verademing vergeleken met de heftige, expliciete emoties die Vive elle bijna onverteerbaar maakten. De emoties in Unter den Palmen worden vooral in pretentieuze volzinnen uitgesproken.
Achter de kille omgangsvormen schuilt een groot verdriet, zo vermoed je. Welk verdriet wordt niet helemaal duidelijk, want Miriam Kruishoop heeft gekozen voor grote woorden in plaats van ‘kleine’ emoties. Dus bestaan de dialogen uit zinnen als: "Moet ik mezelf opnieuw definiëren?" en: "Geloof jij nog in de liefde?" Grote woorden kunnen betekenisvol zijn, maar kunnen tegelijkertijd holle frasen zijn als ze niet op een individu slaan of als de persoon die ze uitspreekt niet dichtbij de kijker komt. Eigenlijk laat alleen Helmut Berger, de steracteur uit Visconti’s Ludwig, zich van zijn beste kant zien; uit zijn mond klinken de woorden oprecht en worden ze daadwerkelijk voelbaar. Willem Nijholt heeft verder een opvallende bijrol, maar maakt eigenlijk vooral indruk omdat hij erg veel op Helmut Berger blijkt te lijken.
Gezang
Het is jammer dat de dialogen zo expliciet zijn, omdat Miriam Kruishoop het talent heeft om emoties juist op te roepen met beelden. ‘Don’t tell it, show it’, is een beproefde Hollywood-kreet; waarom zou je iets vertellen als je het ook kan laten zien? Is film niet bij uitstek het medium om iets te tonen en het woord daarbij ondergeschikt te maken? Kruishoop vindt duidelijk van niet, bij haar regeert het woord.
Dat neemt niet weg dat de film, die gecoproduceerd is door Tom Tykwers X-Filme, vele krachtige beelden bevat. Zoals een waarbij David en zijn halfbroer dronken in een auto lallen, waarbij hun gezang niet is te horen en is vervangen door vreemde muziek, waardoor hun enthousiasme iets angstaanjagends krijgt: ziehier de kracht van montage met muziek.
De indrukwekkende muziekscore, die varieert van ‘drum and base’ tot treurige pianomuziek met soms iets te veel effectbejag, is gecomponeerd door Kruishoops echtgenoot dj Photek. Samen met het camerawerk en het bewust kunstmatige acteerwerk zorgt het voor een vervreemdende sfeer, die lang niet bij iedereen in de smaak zal vallen, maar wel oorspronkelijk en bij vlagen werkelijk meeslepend is.
Mariska Graveland