Unrest

Cyril Schäublin won in 2022 de prijs voor de Beste Regie op de Berlinale met deze slimme historische film over een cruciaal moment in de Europese geschiedenis.

Over de eerste film van de Zwitserse filmmaker Cyril Schäublin hebben we alleen kort geschreven toen Dene wos guet geit (Engelse titel: Those Who Are Fine) in 2018 genomineerd werd voor de Prix European Discovery, de Europese prijs voor het beste debuut. Een Nederlandse distributie kreeg de film niet. Unrest, Schäublins tweede film, die bij Amerikaanse critici momenteel populair is op jaarlijstjes over 2023, kreeg ook geen Nederlandse distributie. Helaas. Want dit is cinema.

Unrest is een film over tijd en over een tijdsgewricht. Het is een film over politieke en industriële machinaties, over gemeenschapsdenken en over vrijheid. Over ordening versus chaos en over kiezen volgens wiens ordening je wilt leven. Van hoofdpersonen kun je nauwelijks spreken, al krijgen twee mensen iets meer aandacht dan de overige personages: horlogemaker Josephine en de (echt bestaand hebbende) Russische anarchist en cartograaf Pyotr Kropotkin.

Om de kijker houvast te geven in een verhaal dat bewust nauwelijks iets bloot geeft over z’n intenties, begint de film ergens in Rusland, waar we uit de conversatie tussen vier vrouwen iets op kunnen maken over Kropotkin en de reden dat hij naar Zwitserland is getrokken, naar een vallei waar vooral horlogemakers leven. We horen dat hij een anarchist is en eerder al reizen maakte. Op dat moment snijdt de film naar een stadje in de Zwitserse Juragebergte, een glooiend landschap tegen de grens met Frankrijk. We bevinden ons aan het eind van de negentiende eeuw.

De titel van de film verwijst naar het ‘onrust-wiel’ dat de ‘tik-tok’ van een horloge veroorzaakt, een balansinstrument dat de ‘frequentie van het systeem’ bepaalt. Tegenover die ordening van de tijd, je zou het vanuit de arbeiders gezien ook een kolonisatie van de tijd kunnen noemen, plaatst de film impliciet de onrust onder het oppervlak van deze kleine gemeenschap. Kropotkin is niet zomaar naar de vallei gekomen, hij wil helpen de arbeiders te verenigen in een anarchistische gemeenschap. Als cartograaf wil hij een anarchistische kaart van de vallei maken.

‘De bewegingssnelheid van het onrust-wiel wordt bepaald door de twee tegengestelde zijden’, legt horlogemaker Josephine ergens aan Kropotkin uit, waarmee de film ook iets zegt over de snelheid van beweging van de samenleving en de tegenovergestelde krachten die die beweging bepalen. De fabrieksdirecteur en de lokale politie vertegenwoordigen de zittende macht en proberen zowel de tijd als de ruimte in het dorp te reguleren. Tegelijk met de kolonisatie van de tijd – bij de horlogemakers wordt routinematig gecontroleerd hoelang ze over een bepaalde handeling doen, en zelfs voor routes door de fabriek wordt vastgelegd welke de snelste is van a naar b – vindt er een kolonisatie van de ruimte plaats: op allerlei plekken worden foto’s gemaakt voor reclamedoeleinden en voorbijgangers moeten dan ‘buiten het frame’ blijven.

Zo geconstrueerd als dat allemaal klinkt, zo organisch rijgt de film al die dingen aaneen. De camera slaat bijna achteloos gade, de handelingen die worden geobserveerd bevinden zich vaak aan de randen van het beeld, bijna nooit in close-up. Alsof de camera het anarchistische principe van de gedecentraliseerde macht heeft overgenomen.

Unrest is een film over een plaats en een tijd, over een moment aan de vooravond van transformatie in de Europese geschiedenis. Een krachtig moment, omdat de arbeiders ervoor hadden kunnen kiezen over hun eigen lot te beslissen. In plaats van, zoals gebeurde, als radertjes in een horloge mee te draaien en hun tijd volledig over te laten nemen door werkgevers. Om precies die reden was het ook een kwetsbaar en onrustig moment. De parallel die Schäublin zag tussen onrust in de maatschappij en het onrust-wiel in de horloges die de arbeiders maken, de onrust in het hart van de tijd, is subliem.

Unrest maakt zich door z’n stijl bijna onzichtbaar. De gedempte interacties tussen personages, het ontbreken van een dramatische verhaallijn, het gedecentraliseerde observeren: je moet goed opletten om te zien dat je in feite naar het uurwerk van de geschiedenis kijkt. Applaus voor MUBI dat de film daar z’n verdiende podium krijgt.

Unrest is te zien op MUBI.