Unorthodox

Een jonge vrouw worstelt zich los uit een chassidische gemeenschap in New York. De vierdelige Netflix-serie Unorthodox maakt het de kijker niet moeilijk: vrijheidslievende heldin versus patriarchale griezels. Meer nuance was welkom geweest.

“Ze zijn een krankzinnige marginale groep. Ze krijgen zelfs geen goede scholing. De mannen bestuderen alleen maar de Tora en de vrouwen zijn broedmachines.” De Israëlische, in Berlijn aan het conservatorium studerende Yael heeft het niet op chassidim, de ultra-orthodoxe Joden die de moderniteit afwijzen en vasthouden aan de oude Oost-Europese Joodse tradities. Ze wijzen de staat Israël af, omdat die pas gesticht mag worden als de messias terugkeert. Zolang hij nog niets van zich laat horen, speelt het leven zich af in ballingschap. Zoals in de wijk Williamsburg in New York, waar veertigduizend tot de Satmar – één van de vele chassidische groepen – behorende Joden leven. Zij bemoeien zich niet met de seculiere buitenwereld, maar leven teruggetrokken in een zelfverkozen religieus isolement. Het huwelijk is bedoeld om kinderrijke gezinnen voort te brengen. Mannen en vrouwen leven in gescheiden werelden.

Buitenstaanders zien het leven van chassidim al snel als sektarisch. Dat woord klinkt griezelig, maar met enig historisch besef doet het chassidische leven denken aan de verzuiling in Nederland tot in de jaren zestig. Religieuze groepen leefden daarin volkomen afgezonderd van elkaar. Mannen en vrouwen hadden elk hun eigen levenssfeer – vrouwen binnenshuis, mannen buitenshuis. En bij het katholieke volksdeel was het huwelijk evengoed gericht op het creëren van grote gezinnen.

Sinds de secularisatie en de emancipatie van vrouwen kunnen we ons in het seculiere Westen zulke levens nog maar moeilijk voorstellen. In het westerse gezinsmodel werken zowel mannen als vrouwen buitenshuis en delen ze thuis de zorgtaken. Aan dat laatste schort het nogal eens in de verdeling tussen partners, maar als model is het zo vanzelfsprekend dat andere vormen van samenleven van mannen en vrouwen al snel als achterlijk worden gezien.

Waarmee we zijn aanbeland bij de serie Unorthodox, een Duitse (maar grotendeels Engelstalige) Netflix-productie waarin de negentienjarige Esther (Esty) wegvlucht uit het benauwende leven in de Satmar-gemeenschap. Twee jaar eerder trouwde ze na een korte kennismakingsontmoeting in een gearrangeerd huwelijk met een jonge knul. Al snel voelt Esty zich opgesloten in het huwelijk. Seks is een bron van spanningen. Er moeten zo snel mogelijk kinderen komen, maar vrijen lukt niet doordat Esty zich niet kan ontspannen en verkrampt. Haar jonge echtgenoot, nogal een moederskindje, begrijpt er niets van en vraagt zijn moeder om seksueel advies. Mama weet raad: Esty moet ervoor zorgen dat haar zoon zich als een koning in bed voelt, dan komt het allemaal goed. Esty volgt tegenstribbelend deze raad op. Met een van pijn vertrokken gezicht laat zij haar man voor het eerst klaarkomen in haar, waarna hij gelukzalig naast haar ligt. De scène is vilein, omdat hij suggereert dat Satmar-mannen in bed akelige egoïsten zijn, die geen boodschap hebben aan de gevoelens van vrouwen. Begrijpelijk dat Esty wegvlucht uit deze vrouwonderdrukkende gemeenschap. Ze neemt het vliegtuig naar Berlijn, waar ze met open armen wordt opgevangen door een voorbeeldig etnisch divers en multicultureel groepje conservatoriumstudenten. Leuke jonge mensen uit alle windstreken, onder wie de eerder genoemd Yael. Maar haar echtgenoot laat het er niet bij zitten en gaat met zijn neef, een ongeleid projectiel, op zoek naar haar.

De vierdelige Netflix-serie Unorthodox is gebaseerd op het gelijknamige boek van Deborah Feldman, die daarin haar leven in de Satmar-gemeenschap en haar vlucht eruit beschrijft. Een cruciaal verschil tussen het boek en de serie is dat Feldman van New York niet naar Berlijn ging, maar in een stadje in New England ging wonen. De keuze van de makers om Esty naar het historisch beladen Berlijn te laten vluchten, is een geforceerde omkering: tachtig jaar geleden vluchtten Europese Joden naar Amerika, nu trekt een Amerikaanse Jodin op zoek naar vrijheid naar Duitsland. Nog storender dan de veranderingen ten opzichte van het boek is de teneur van de serie, die de opvatting in de westerse seculiere wereld uitdraagt dat vrouwen in orthodoxe religieuze gemeenschappen per definitie miserabele onderdrukte levens leiden.

Unorthodox ziet er prachtig uit en Shira Haas is een overtuigende Esty, maar de serie daagt de seculiere westerse kijker niet uit, want het bevestigt clichéopvattingen over de chassidische wereld. Het zou interessanter zijn geweest als we Esty met haar keuze hadden zien worstelen. Natuurlijk wint ze veel met haar vlucht naar Berlijn, maar dat ze ook iets achterlaat – geborgenheid in een gemeenschap – blijft buiten beeld. Gek genoeg beseft Anna Winger, de bedenker van de serie en scenarist, wel degelijk ook deze kant, want in een interview met de VPRO zegt ze dat ze veel gelukkige mensen in de Satmar-gemeenschap kent. “Ik weet dat het een plek is waar vrouwen juist veel macht kunnen hebben. Velen van hen menen dat wij [seculiere westerlingen, JvdB] een eenzaam leven leiden en dat lijkt hen juist vreselijk.” Jammer dat van die interessante constatering niets is terug te vinden in Unorthodox.

Unorthodox is te zien op Netflix.