UNAGI

Er zijn maar weinig regisseurs die twee keer de Gouden Palm in Cannes hebben gewonnen. De Japanner Shohei Imamura kreeg deze prestigieuze onderscheiding de eerste keer in 1983 voor De ballade van Narayama en vorig jaar was het, weliswaar ex aequo, opnieuw raak met Unagi. Unagi, letterlijk De paling, begint veelbelovend als een morele vertelling over een man die zijn vrouw vermoordt en daarvoor wordt gestraft. De film eindigt als een soort klucht zonder boodschap.

Unagi is voor een deel gebaseerd op een roman van de Japanse schrijver Akira Yoshimura. Imamura liet zich naar eigen zeggen vooral insprireren door de obsessieve relatie tussen een man en een paling die de rode draad van het boek vormt. Voordat de hoofdpersoon van Unagi dit vreemde huisdier ontmoet wordt hij in de film geïntroduceerd als een ietwat saaie kantoorbeambte die zijn vrouw op heterdaad met een minnaar betrapt en haar in koelen bloede vermoordt.
De gebeurtenissen in de eerste scènes van de film verlopen met zoveel vaart en zijn zo vloeiend gemonteerd dat de protagonist Yamashita al in de gevangenis zit, voordat de kijker heeft kunnen verwerken wat de man in een schijnbare vlaag van verstandsverbijstering heeft gedaan. Na zijn gruwelijke daad geeft hij zichzelf meteen aan bij het plaatselijke politiebureau. Hij accepteert zijn zware straf met dezelfde gelatenheid waarmee iemand anders een parkeerbon afrekent. Het idee van het noodlot krijgt door de vanzelfsprekende manier waarop alles verloopt een bijzondere invulling. Of de man schuld- of spijtgevoelens ervaart is niet eens aan de orde. Hij heeft gedaan wat hij moest doen.

Burleske komedie
Met zo’n ijzersterke en confronterende opening brengt een filmmaker zich in een lastige positie. Om geloofwaardig te blijven moet er een uitwerking van het verhaalgegeven volgen dat net zo overtuigend en meeslepend is. Imamura slaagt er niet in om dezelfde zinderende spanning vast te houden. In het tweede deel van de film komen we eigenlijk in een totaal andere film terecht. Van een ijzersterke thriller waarin een moreel dilemma aan de orde komt, stappen we in een burleske komedie met magisch-realistische trekjes.
Wanneer Yamashita na acht jaar vrijkomt lijkt hij geestelijk niet helemaal meer in orde. Zijn enige gespreksgenoot is een paling die hij in de gevangenis gevangen heeft en die hij koestert als het enige waardevolle dat hem in het leven nog rest. Hij gaat op een afgelegen plek wonen en met hulp van een priester begint hij een kapperszaak. Langzaamaan wordt hij ongewild het middelpunt van de kleine dorpsgemeenschap, waar allerlei ongewone personages zijn pad kruisen. Een van die karakters is bezig met de aanleg van een geïmproviseerde landingsplaats voor UFO’s. Hij wil op die manier de buitenaardse wezens, die eventueel de aarde willen bezoeken, gunstig stemmen en als vrienden kunnen ontvangen.
Het meest betekenisvol lijkt echter de ontmoeting met een jonge vrouw, die Yamashita redt na een poging tot zelfmoord en die sprekend lijkt op zijn overleden vrouw. Niet alleen door de ontmoeting met deze vrouw, maar ook door de chantage-pogingen van een voormalig celgenoot lijkt het verleden zich te gaan herhalen. De in zichzelf gekeerde Yamashita begint er zelfs aan te twijfelen of hij zijn vrouw überhaupt heeft vermoord. Misschien heeft hij, verblind door jaloezie, jarenlang in een denkbeeldige gevangenis gezeten, zo suggereert Imamura.

Flamenco-danslessen
De gezochtheid van het tweede deel van Unagi wordt nog het best geïllustreerd aan de hand van de absurde familieachtergrond van Keiko, de nieuwe liefde van Yamashita. Haar moeder is een lichtelijk overspannen vrouw, die flamenco-danslessen volgt en haar vermogen vergokt. Keiko’s ex-man is een soort mafiabaas die haar achtervolgt en niet schuwt om geweld te gebuiken als hij de erfenis dreigt mis te lopen. Het zijn stuk voor stuk rare elementen, die op geen enkele manier bij elkaar gehouden worden door een logische structuur of onderliggende thematiek.
Yamashita zelf houdt zich zoveel mogelijk afzijdig van deze en andere confrontaties met zijn omgeving. Zijn enige rust vindt hij in zijn monologen met de paling. "Het enige levende wezen dat mij niet zal kwetsen", zo zegt op een gegeven moment. De relatie krijgt zelfs surrealistische trekjes wanneer de held in het aquarium van de paling verdwijnt, ongeveer op dezelfde manier als een van de personages van Trainspotting een duik in het toilet nam.
Het gedoe met dit ongebruikelijke huisdier krijgt echter op geen enkel moment een duidelijke betekenis voor de loop van het verhaal. Het roept ook geen extra begrip op voor de ongewone psyche en het stugge en zwijgzame gedrag van de hoofdpersoon. En dat is nu juist de psychologische climax waarop je vanaf het begin met spanning zit te wachten.

François Stienen