U-CARMEN EKHAYELITSHA

Georges Bizets Carmen in een Zuid-Afrikaanse township. Er gaat er iets raars verleidelijks uit van Mark Dornford-May’s anti-enscenering van de negentiende-eeuwse opera die het aanstaande festival Film by the Sea opent.

Griekse tragedies kunnen best in smoking worden gespeeld. En Hamlet door een vrouw. Het dramatische materiaal is zo ijzersterk dat je er zelfs met je ogen dicht nog een toneelvoorstelling van zou kunnen maken. Waarom klinkt Carmen van Georges Bizet dan zo maf in het Xhosa, de taal van het gelijknamige Zuid-Afrikaanse volk, waarin theaterregisseur Mark Dornford-May zijn anti-enscenering van de beroemde opéra-comique opnam? Omdat we het niet gewend zijn? Of omdat het net een beetje teveel culturele mix-en-niet-match is?
Bij Carmen denken we automatische aan Spanje, maar dat is onterecht. Bizet zelf maakte voor zijn compositie weliswaar gebruik van Spaanse muzikale elementen als de flamenco. Hij had echter niet als hoofddoel een ‘Spaanse’ opera te componeren. En ook de oorspronkelijke novelle van Prosper Merimée is universeel genoeg om van Kudelstaart tot Kaapstad begrepen en ingeleefd te worden. Liefde! Passie! Jaloezie! Tot de dood erop volgt! Dat willen we allemaal wel.

Zinnelijkheid
U-Carmen eKhayelitsha ging afgelopen winter in première tijdens het Filmfestival Berlijn en iedereen die de bioscoop uitkwam voelde zich sexy en swingend. Het was misschien wel om dat beetje zon en zinnelijkheid dat de film onverwacht de Gouden Beer voor beste film won.
U-Carmen markeert het filmdebuut van Mark Dornford-May en is gebaseerd op een van de eerste voorstellingen die de Engelsman met zijn kersverse Zuid-Afrikaanse muziektheatergezelschap maakte. Van de theatrale oorsprong van U-Carmen is in de film weinig meer terug te vinden, of het moet de dwingende structuur van de opera zelf zijn, waarin ook de gesproken informatie op recitatieve wijze een plaats heeft gekregen. De beelden zijn echter rauw en documentair, net zo stoffig en terloops als de setting van de township waarin Carmen op haar all stars-gympen haar liefdes beleeft.
Die wonderlijke contrasten, tussen laat-negentiende-eeuwse aria’s en een onbekende taal, trotse vrouwen en versleten slippers, afgepaste handelingen en de lome atmosfeer van een veel te hete zomerdag, maken U-Carmen fascinerend weerbarstig.
Niet voor iedere toeschouwer zal de synergie tussen al die ongelijke grootheden direct tot stand komen. De ene keer klinkt Bizet bijna tribaal (ook omdat er ongemerkt wat Zuid-Afrikaanse ritmes op de soundtrack gesmokkeld zijn). De andere keer vraag je je afstandelijk af wat de dramatische meerwaarde van dit multiculturele huwelijk is. Filmische fusion cooking kan onverwachte smaakaccenten leggen. Maar misschien moet je met sommige klassiekers ook wel niet teveel willen experimenteren. En niet alleen vanuit protectionistische neigingen ten aanzien van die geheide werken. Maar ook omdat de nieuwe, ‘exotische’ ingrediënten meer respect verdienen.

Dana Linssen