Twilight

György Fehérs haast legendarische speelfilmdebuut Twilight is zorgvuldig gerestaureerd. Iedereen die uit de voeten kan met het grillige existentialisme van Béla Tarr zal zich thuis voelen in de grimmige grijstinten van deze meesterlijke detectivefilm.

De camera stijgt op en zweeft over een dichtbebost gebied. Het beetje licht dat langs de bergen schraapt, verdrinkt in de zwart-witbeelden van cinematograaf Miklós Gurbán. Het gevoel dat je zelf ook verdrinkt wordt versterkt door de zware, onderdompelende muziek van componist László Vidovszky, die met elke uitgerekte noot meer onheil voorspelt.

Het hypnotiserende, dreigende openingsshot van Twilight (Szürkület, 1990) toont je alles wat je over de film moet weten: dit bos is als een moeras, een plek om in te verdwijnen. De Hongaarse regisseur en scenarist György Fehér (1939-2002) toont de afgelegen omgeving als een morele afgrond, een expressief canvas om de existentiële crisis van de mens aan de kaak te stellen.

Fehér baseerde zijn inmiddels legendarische eerste speelfilm op Das Versprechen, een misdaadnovelle waarmee de Zwitserse auteur Friedrich Dürrenmatt in 1958 andere detectiveverhalen bekritiseerde als te onrealistisch en conventioneel. Dit deprimerende bronmateriaal gaat over een detective die een seriemoordenaar van jonge kinderen niet weet te stoppen. Maar Fehér zag er geen pulproman in – voor hem was Das Versprechen eerder een Griekse tragedie, of “een kans om het onaanraakbare te filmen”.

Dus wanneer detective Felügyelõ (Péter Haumann) in de afgelegen regio arriveert om de moord op een jong meisje te onderzoeken, moet je op andere dingen letten dan alleen de aanwijzingen richting wie de moordenaar is. De duur van de shots, de verstilde handelingen, de druilerige regen die uit de grijze hemel stort, de vermoeide gezichten die je kan bestuderen in textuurrijke close-ups – ze wijzen allemaal naar een ware kunstfilm.

György Fehér regisseerde slechts twee bioscoopfilms, waarvan Twilight het hoogst aangeschreven staat. Mede door de grimmige verbeelding van zijn grillige visie op de mens en z’n omgeving wordt Fehérs werk vaak vergeleken met zijn bekendere landgenoot Béla Tarr. Zo is Fehér een klassiek voorbeeld van de meester die wordt voorbijgestreefd door zijn leerling, want in de jaren tachtig ontfermde Fehér zich als mentor over Tarr en drukte hij een sterk stempel op onder andere Tarrs Damnation (Kárhozat, 1988) en Werckmeister harmóniák (2000); Tarr staat bij Twilight overigens op de aftiteling als adviseur. Terwijl Tarr uitgroeide tot een van de bekendste namen van de wereldcinema, raakte het werk van Fehér na diens overlijden enigszins in de vergetelheid.

Deze opgeknapte Twilight, in 2023 gepresenteerd op de Berlinale, zet dat hopelijk recht. Dankzij een zorgvuldig restauratieproces, onder toeziend oog van cinematograaf Miklós Gurbán, voelt het alsof een verloren schat uit de filmgeschiedenis weer is opgegraven. Twilight kan zich meten met de beste films die Hongarije te bieden heeft.

Twilight (Szürkület) is verkrijgbaar op blu-ray (import, Second Run).