TUSSEN HEMEL EN AARDE

De documentaire tussen hemel en aarde toont de invloed van het dictatoriale regime in Oezbekistan op twee circusfamilies.

Van de meeste films overleven in ons geheugen niet meer dan een paar beelden. Van tussen hemel en aarde weet ik nu al welk beeld ik mij over twintig jaar zal herinneren. Het is gemaakt door Melle van Essen, Nederlands beste cameraman. Het flitst na ruim vier minuten voorbij. In de minuten ervoor heeft de film een koorddanseres geïntroduceerd, die deel uitmaakt van een circusfamilie. Prachtig toont de film de concentratie op het gezicht van de twintiger. We zien haar rennen over het slappe koord. Plotseling gebeurt het. Van Essen filmt de koorddanseres uit de verte onder zo’n bizarre hoek dat het lijkt alsof ze over boomtoppen rent. Jezus kon over water lopen, maar deze vrouw over bomen. Ze lijkt tussen hemel en aarde te zweven. Vooral om dit surrealistische beeld is tussen hemel en aarde de moeite waard. Niet dat de rest niet interessant is, maar het ene superieure beeld overstijgt het conventionele documentaire karakter van tussen hemel en aarde. De film van Frank van den Engel en Masja Novikova voert in Oezbekistan de twee zestigers Achat en Tursun op, die beiden met hun gezinnen een circus hebben. De mannen waren altijd dikke vrienden, maar politieke meningsverschillen dreven hen uit elkaar. Stukje bij beetje onthult de film de reden van de verwijdering. Het is een tragisch verhaal over hoe het uiteenvallen van de Sovjet Unie de Oezbeken geen vrijheid bracht, maar een nieuwe dictatuur. In de jaren negentig sloten Achat en Tursun zich aan bij een oppositiepartij, maar na het verbod op politieke partijen sloegen beiden een andere weg in.

Zwaardvis
tussen hemel en aarde gaat over moed en opportunisme, waarbij de makers het oordeel aan de kijker overlaten. Heeft hij meer begrip voor Achat of Tursun? De werkelijkheid blijkt weer eens ingewikkeld. Het doet misschien een politieke film vermoeden, maar tussen hemel en aarde kijkt vooral naar het dagelijks leven van de twee families. De sfeer van kleine circussen straalt van het doek af. Het is een wereld waarin stoere gewichtheffers aan lang vervlogen tijden doen denken. Waar zie je nog mannen die een auto optillen? Of met kinderen om zich heen zwaaien? En dat alles in ongerepte landschappen met heuvels en snelstromende beekjes, die een aards paradijs doen vermoeden. Hoe misleidend kunnen landschappen zijn: achter de idylle schuilt een dictator die demonstraties tegen zijn bewind in bloed smoort. Het contrast bezorgt tussen hemel en aarde een tragische ondertoon. Met als misschien meest tragische personage de koorddanseres. De zestigers hebben een leven achter zich, maar zij staat aan het begin. Welke weg moet zij kiezen? Net als haar vader politiek actief worden? Trouwen? Koorddanseres blijven? Er biggelen tranen over haar wangen.
tussen hemel en aarde wordt voorafgegaan door Frank van den Engels korte film lipari over de traditionele jacht op zwaardvissen in de buurt van het Italiaanse eilandje Lipari. Dat fraaie filmpje doet denken aan Vittorio de Seta’s korte films uit de jaren vijftig die recent in het Filmmuseum waren te zien.

Jos van der Burg