TRANSE

In transe botst een oogstrelende visuele poëtische stijl op gruwelijke beelden van vrouwenhandel.

Is elke filmstijl geschikt voor ieder onderwerp? Of passen sommige onderwerpen niet bij een bepaalde stijl? Bij transe doemen die vragen onvermijdelijk op. De Portugese filmmaakster Teresa Villaverde, die we ons het liefst herinneren van het prachtige três irmãos, opent transe met lyrische beelden van een ijsvlakte. Op de geluidsband loeit een storm. Een Russisch jongetje vraagt zijn moeder Sonja (intense rol van Ana Moreira) wat een ijsberg is. Een ijskoude vlakte, antwoordt zij. Later baant een ijsbreker zich een woeste weg door kruiend ijs. We weten dan nog niet dat het ijs mogelijk een metafoor is voor gewetenloze mensenhandelaren.
Terug naar Sonja, die Rusland zegt te haten. Ze heeft genoeg van de armoede en laat vriend en zoontje achter om in het Westen fortuin te maken. Naïef? Zeker, maar niet iedere vrouw heeft voelsprieten voor gevaar. Sonja is de ideale prooi voor mensenhandelaren. Voor ze het beseft, zit ze opgesloten in een kamertje. De Russische bewaker is haar eerste verkrachter. Met een kronkelige darwinistische redenering sust hij zijn geweten. Vroeger vochten landen tegen elkaar, maar tegenwoordig is het oorlog tussen mensen, doceert hij zijn slachtoffer. Zwakken zijn de prooi van sterken en Sonja had gewoon pech. Ze was op de verkeerde plaats op de verkeerde tijd. Het is het begin van een hellevaart: Sonja komt terecht in een bordeel in Italië en wordt later verkocht aan een rijke Portugees, die een seksspeeltje zoekt voor zijn zoon. De gruwelijkste scènes moeten dan nog komen, maar wij hangen al knock out in de touwen.

Schuurgeluid
transe gaat over het vernietigen van de geest van een vrouw, zodat zij een willoos lichaam wordt in mannenhanden. Bij seksueel geweld ligt altijd ranzige sensatiezucht op de loer, maar Villaverde loopt niet in die val. De film heeft wel een ander probleem, omdat harde realistische scènes contrasteren met landschapslyriek en serene poëtische beelden. Waarom zulke beelden in dit gruwelijke verhaal? Is de reden Sonja’s opmerking dat er poëzie zit "in al het goede en slechte op aarde"? Hoe moeten we dat interpreteren? Ontsnapt Sonja door prachtige beelden in haar hoofd aan de ondragelijke werkelijkheid?
De titel doet in ieder geval vermoeden dat haar geest onderduikt in een andere wereld. Daarmee lijkt transe onder de oppervlakte over verbeelding als reddende kracht te gaan. Dat is een interessant onderwerp, maar in transe doet het geforceerd aan. Villaverdes rauwe realisme en lyriek versterken elkaar niet, maar lijken afkomstig uit verschillende films. Het is lastig aangeven waarom het niet werkt. Spelen kijkdogma’s een rol? Mogen filmmakers geen (visuele) poëzie slaan uit ellende? Tolereren we bij een film over vrouwenslavernij alleen realisme, zoals Lukas Moodyssons lilja 4-ever? Denken we dat andere benaderingen de ellende bagatelliseren? We zijn er nog niet uit, maar het samenbrengen van werkelijkheid en verbeelding zorgt in transe in ieder geval voor een akelig schuurgeluid.

Jos van der Burg