Totto-chan

In de animetraditie van films over het lot van kinderen in oorlogstijd, biedt Totto-chan – gebaseerd op een autobiografische Japanse everseller – bovenal een geweldig gedetailleerde recreatie van een verloren wereld.

De reikwijdte van Japanse anime blijft verbazingwekkend. Zo is er een Japanse traditie van animatie over het dagelijks leven tijdens de Tweede Wereldoorlog – welk ander land kan dat werkelijk zeggen?

De bekendste is Isao Takahata’s Grave of the Fireflies (Hotaru no haka, 1988) – de droevigste animatiefilm ooit gemaakt. Net als die film gaat Shinnosuke Yakuwa’s Totto-chan (te vertalen als ‘lieve Totto’ of misschien, als koosnaampje, ‘Tottootje’) uit van het kinderperspectief – met dat verschil dat die laatste ook voor kinderen zelf geschikt is.

Het is een manier om de historische schuld van agressor Japan te omzeilen – de kinderen zijn uiteraard onschuldig. Toch kan het ongemakkelijk voelen om in een Japanse film die zich afspeelt tijdens de Tweede Wereldoorlog de Japanners zelf vooral als dapper volhoudende slachtoffers te zien (iets waar Nederlandse cultuuruitingen overigens ook een handje van hebben).

Totto-chan vindt echter een zinvolle balans. Gebaseerd op de wereldwijde bestseller uit 1981 van Tetsuko Kuroyanagi biedt het verhaal indirect kritiek op de Japanse oorlogsmentaliteit. De hyperenergieke Tottootje past niet in het collectivistische onderwijssysteem, maar ze bloeit op binnen een kleinschalige, vrijzinnige school. Terwijl op de achtergrond en in de lunchtrommels de realiteit van de oorlog onvermijdelijk doordringt, leren deze kinderen een andere omgangsvorm, waarin individuele ontplooiing en respect voor zwakkeren vooropstaan. Met als belangrijkste obstakel niet buitenlandse militairen, maar de Japanse maatschappij zelf.

De psychologie van de personages is wat eenvoudig geschetst en in de tekenstijl zit iets zoetsappigs (regisseur Shinnosuke Yakuwa vertelde zich te hebben laten inspireren door het vakkundige, maar inderdaad zoetsappige werk van de Zweedse schilder Carl Larsson), maar de gedetailleerde recreatie van de historische wereld waarin Tottootje opgroeit, is enorm boeiend. Mijn advies is om tijdens alle gebeurtenissen met name oog te houden voor de met veel research en aandacht en met een schilderachtige toets gerecreëerde omgeving. Dit is een bijzondere blik op het dagelijks leven in Japan tijdens de Tweede Wereldoorlog – onderbroken door een paar verrassend vormgegeven fantasie­scènes.

Het jerkt misschien niet alle tears die het wil (en waarvoor vooral de muziek zijn best doet), maar de film maakt begrijpelijk waarom zoveel mensen Totto-chan in hun hart gesloten hebben. Voor wie vervolgens meer wil weten, publiceerde de inmiddels 91-jarige Kuroyanagi onlangs Totto-chan, the Little Girl at the Window: The Sequel – het was, vertelde ze op een persconferentie, de confrontatie met het oorlogsleed van kinderen in Oekraïne dat haar motiveerde ruim veertig jaar na dato de pen weer op te pakken.