Tonio

Het boek werd een bestseller, dus is er nu de film. Dat mechanisme moet nodig weer eens worden bevraagd. Los daarvan is Tonio een integere film die je op momenten in het hart weet te raken.

Drie jaar geleden kondigde A.F.Th. van der Heijdens uitgeverij De Bezige Bij aan dat de rechten voor de verfilming van diens ‘requiemroman’ Tonio waren aangekocht door NL Film. Niet verrassend: bestsellers zijn voor filmproducenten een gewild goed.

Maar wanneer je in aanmerking neemt dat op de Nederlandse bestsellerlijsten vaak behoorlijk autobiografisch geïnspireerde literatuur prijkt – Komt een vrouw bij de dokter, Dorsvloer vol confetti, Knielen op een bed violen, en nu dus Tonio – roept het ook vragen op. Wat moet een regisseur met andermans verhaal? Waar is de urgentie? Wat zegt dit over de Nederlandse film?

Ondanks deze reserve is Tonio, de in literatuur gegoten rouw om een zoon die in 2010 na een verkeersongeluk overleed, door Paula van der Oest bewerkt tot een film die op zichzelf staat, terwijl hij tegelijk de indruk wekt dicht bij het verhaal van zijn hoofdpersonen, Adri van der Heijden en Mirjam Rotenstreich, te blijven.

In het portret van hun relatie laat de film iets zien wat maar zelden het witte doek bereikt: een aandoenlijke wederzijdse afhankelijkheid, die hen in hun ontredderde staat bijeenhoudt maar soms ook bijna dreigt te verpletteren. Na het nieuws over het ongeluk is Mirjam (Rifka Lodeizen) als de dood om alleen te zijn, zodat Adri (Pierre Bokma) bij de open deur van het ziekenhuistoilet de wacht moet houden, als een vader voor zijn peuter. Het is Mirjams beurt om zich van haar – ook fysiek – sterkste kant te laten zien, als ze in de nacht na de begrafenis, te midden van de gehele voorraad aan sterke drank, Adri op de keukenvloer aantreft. Hard bezig om dan nu ook maar zichzelf het graf in te drinken.

Sober en terughoudend verbeeldt Tonio de doffe leegte waarin de rouwende ouders achterblijven. Vervolgens levert Adri’s zoektocht naar een verhaal precies genoeg plot om de film in beweging te houden. Schrijven wordt zijn vorm van rouwen. Het schept de mogelijkheid om voor even te ontsnappen aan het verschrikkelijke nu, en aan de dwingende chronologie die maakt dat iemand er het ene moment nog is en het volgende ogenblik, en alle daarna, niet meer. Wie schrijft, neemt de tijd in eigen hand. Op de momenten dat dat gebeurt, raakt Tonio je in het hart.