Tom à la ferme

Tom op de boerderij. Het zou de titel van een vrolijk babyboekje kunnen zijn, maar de vierde film van Xavier Dolan is zeker niet voor de kleintjes. Dolan maakte van het gelijknamige toneelstuk van Michel Marc Bouchard over zelfhaat en homohaat een broeierige thriller.

Door Ronald Rovers

The Hollywood Reporter vervloekte na de première in Venetië Dolans ‘egomaniakale exercitie’. Reden: hij zou teveel van zijn eigen kop houden en zijn narcistische camera alleen op zichzelf richten. Dat doet Dolan inderdaad vaak, maar dat is ook juist het punt. Tom à la ferme gaat over kijken. Kijken naar jezelf en naar de ander en niet accepteren wat je ziet.
Tom arriveert vanuit Montreal bij de boerderij uit de titel voor de begrafenis van zijn geliefde, Guillaume, een van twee boerenzonen. Guillaumes moeder weet echter niks van haar zoons homoseksualiteit, en zijn agressieve oudere broer Francis (de beheerder van de boerderij) maakt Tom meteen hardhandig duidelijk dat dat zo moet blijven. Die spanning tussen Tom en Francis, die sadomasochistische ondertonen krijgt, vormt het hart van de film.
Tom is niet alleen geïntimideerd door de agressie van Francis maar ook door de kwetsbaarheid van de moeder en zijn wens om haar gevoelens te sparen. Francis worstelt met z’n eigen frustraties omdat hij zich verveelt op de boerderij. Waarom dat zo is laat de film fijntjes in het midden. Hij wil weg, maar hij moet voor z’n moeder zorgen. Denkt hij. En zo lijkt het — niet nieuw bij Dolan gezien zijn debuut J’ai tué ma mère — net als in Hitchcocks Psycho toch weer de moeder die als een schaduw over alles hangt. Lijkt het, want Dolan gaat een stap verder. De echte schaduw komt niet van de moeder, maar van de sluimerende vraag wanneer liefde in macht verandert en iemand koesteren verandert in iemand willen bezitten.
Wegwezen, zou je zeggen, maar dat lukt Tom niet, zo­als het landmeter K. in Kafka’s Het slot niet lukte om dichter bij het Slot te komen: er komt steeds weer iets tussen. In de dagen na de begrafenis wordt de leugen over Guillaume groter en gevaarlijker, terwijl iedereen, proef je, de waarheid kent. Was Guillaumes dood eigenlijk wel een ongeluk? Of kon hij de leugen niet meer verdragen? Knap hoe de film iemand die nergens te zien is tot een personage weet te maken. Door wat er aan de keukentafel gezegd en verzwegen wordt, verschijnen de contouren van de jongen die daar nooit meer zal aanschuiven.
Die onderstroom van ontkenning en afkeuren die zich ook in de eenvoud van de titel verbergt, laat Dolan indirect ook zien. De opgeruimde kamers, het aangeharkte erf en de stilte aan de keukentafel laten zien en horen wat er niet is maar wat er wel zou moeten zijn: een gesprek, gedeelde herinneringen, liefde. Om de rust niet te verstoren blijft de camera bijna angstig kijken naar wat die ziet, waardoor je je gaat afvragen wat die niet ziet. Als Tom in beeld is en Francis is in de buurt, voel je de dreiging. Eigenlijk voel je die altijd. En niet alleen van Francis. Met hun afkeuren dringt de hele wereld zich op.
Zo moet het ook met Guillaume zijn geweest. Misschien verdroeg hij dat niet meer: het lawaai van al dat zwijgen. In wezen wordt het hele verhaal van Tom à la ferme verzwegen. En Tom doet eraan mee. Tot hij niet meer kan.

Filmkrant.Live verzorgt in april inleidingen bij Must See Tom à la ferme | De Lieve Vrouw Amersfoort, 28 april 19.15 uur door Ronald Rovers | Voor meer informatie en boekingen filmkrant.nl > filmkrant.live