TIDELAND

Regisseur Terry Gilliam zet in Tideland de harde werkelijkheid tegenover de fantasiewereld van een jong kind. Toch gaat hij in deze combinatie van ellende en absurditeit net een stapje te ver.

In een Terry Gilliam-film kun je de volgende elementen verwachten: scheve camerahoeken, vervreemdende close-ups, een rariteitenkabinet aan personages die iets droevigs hebben en een absurde wereld waarin een vrolijke gekte heerst. Zie onder andere Brazil (1985) en Fear and loathing in Las Vegas (1998). In Tideland leeft de negenjarige Jeliza-Rose deze keer in een uiterst treurige wereld. Ze bereidt dagelijks de shots voor van haar zwaar verslaafde ouders die haar weinig aandacht schenken. Als haar moeder overlijdt, verhuist ze met pa (Jeff Bridges) naar het grootouderlijk huis waar ze de achterlijke Dickens (Brendan Fletcher) en diens morbide zus Dell (Janet McTeer) ontmoet.

Konijnenhol
Jeliza-Rose ontvlucht de grauwe werkelijkheid in haar fantasieën. Gilliam laat de kijker genieten van haar unieke blik op de wereld. Daarbij verwijst hij speels naar ‘Alice in Wonderland’: Jeliza-Rose leest het betreffende boek, valt in een konijnenhol, praat met dieren en woont een teaparty bij die lijkt op de Onjaardag van de Gekke Hoedenmaker. Gilliam noemt Tideland een kruising tussen die klassieker en Psycho (Alfred Hitchcock, 1960). Deze combinatie levert een akelig sprookje op. Het oude vervallen huis waarin Jeliza-Rose en haar vader wonen, staat midden in een idyllisch gouden prairie, en lijkt een sprookjesversie van het huis van de familie Bates uit Psycho. Terwijl de setting veel wegheeft van schilderachtige prenten uit een kinderboek, neigt hetgeen zich daar afspeelt naar een vorm van kindermishandeling. Allereerst wordt Jeliza-Rose zwaar verwaarloosd en is ze overgeleverd aan de vijandigheid van Dell. Ten slotte helt de relatie tussen Dickens en Jeliza-Rose naar het seksuele vlak, waarbij de scheidslijn tussen onschuldig spelen en potentiële molestatie dun lijkt.
Doordat de werkelijkheid wordt verbeeld op de groteske manier die we van Gilliam kennen, lijkt op het eerste gezicht het verschil met de fantasiewereld van Jeliza-Rose niet groot. Haar fantasieën zijn echter speels en zachtmoedig, terwijl de gebeurtenissen in de echte wereld zich kenmerken door zware ellende. Jodelle Ferland speelt Jeliza-Rose als een complex, intelligent en aandoenlijk meisje. Hierdoor krijg je sympathie voor haar, wat de momenten waarin ze de narigheid ondergaat tot een ongemakkelijke kijkervaring maken. Op die momenten is haar uitzichtloze situatie niet langer weg te denken met lichtzinnige fantasieën. Wat mij betreft gaat Gilliam in de misère soms over de grens van het fatsoen. Zo vraag hij een hoop inlevingsvermogen van de kijker wanneer hij Jeliza-Rose laat spelen met en slapen naast het geprepareerde lijk van haar vader.
Gilliam betrekt de kijker vakkundig bij het lot van Jeliza-Rose, maar omdat de misère af en toe te ver gaat, blijft niet de wonderlijke fantasiewereld van een kind, maar een naargeestig gevoel achter. Tideland is als een ‘bad trip’, Alice on acid in Wonderland.

Michael Minneboo