Through and Through

Het onlangs voor het eerst op blu-ray uitgebrachte, expressionis­tische Through and Through (1973) stort de kijker in een chaotische geweldsspiraal.

“Ik houd van mijn misdaad omdat ze van mij is. Voor één keer in mijn leven had ik iets dat van mezelf was.” Met die woorden bepleit Jan (Franciszek Trzeciak) zijn zaak tegenover de rechter. Samen met zijn vrouw Maria (Anna Nieborowska) staat hij terecht voor de brute moord op een ouder echtpaar. De scène in de rechtszaal, gefilmd in bijna serene shots, is het slotstuk van een film die tot dan schudt op zijn grondvesten.

Through and Through (Na wylot, 1973), dat zich afspeelt in het Krakau van de jaren dertig, begint met een bijna tien minuten durende scène in een kroeg. Dronkenschap en geilheid struikelen over elkaar heen in een wirwar van grijpende handen, ontblote dijen en klotsende wijnglazen. Alsof iemand Anders Petersens beroemde fotoboek Café Lehmitz in beweging heeft gezet. De volgende dag is Jan te laat op zijn werk en wordt ontslagen. Wat tot dan toe wankelde, raakt in een vrije val. En in die vrije val klampen hij en Maria zich aan elkaar vast.

Net als landgenoot Andrzej Żuławski zoekt scenarist en regisseur Grzegorz Królikiewicz met expressio­nistische shots de subjectiviteit op. In een groot deel van de scènes is het geluid weggedraaid of vervangen door industrieel klinkende geluiden. De camera van Bogdan Dziworski lijkt zelden een vast punt te vinden. Alles benadrukt hoe deze twee mensen verdrukt worden door een systeem waarin zij niet gehoord worden en waarin ze steeds verder vastlopen.

Ergens in de film zit een shot van een heuvel, met onderaan een bankje. Het is geen idyllisch beeld, maar een smerig hellinkje waar modder sporen heeft getrokken naar het diepste punt. Keer op keer worden de man en de vrouw op hun plek gezet in Through and Through. Gekleineerd, vernederd, genegeerd. Door werkgevers, ambtenaren. Hun plek is onderaan die helling, daar waar het slijk naartoe zakt. Bij de release in 1973 werd de film vergeleken met Dostojev­ski’s Misdaad en straf, maar de onverbiddelijke wijze waarop Królikiewicz de kijker opsluit in de ervaring van zijn hoofdpersonen, is misschien nog wel meer verwant aan diens Aantekeningen uit het onder­grondse.

De compositie van dat shot bij de heuvel is vervreemdend. Het bankje waar Jan op zit, valt bijna uit beeld. En boven de heuvel zit nauwelijks ruimte. Geen lucht, geen uitzicht. Dat soort composities zitten doorlopend in de film en geregeld vangt de camera maar een deel van de handeling. In vrijwel al zijn werk, en zeker in deze film, speelde Królikiewicz met de ruimte buiten het kader. Hij maakt ons er constant van bewust dat we niet alles zien wat ertoe doet. Dat er gaten zitten in het narratief, in onze perceptie van de hoofdpersonen, in de sociale context waarin zij zijn ingebed. Het kader knelt, en wordt tegelijk steeds gepenetreerd.

De film duurt krap 75 minuten, maar veel langer is deze aanslag op je zintuigen ook niet vol te houden. Het is een film die je murw slaat, die geen sympathie vraagt voor zijn hoofdpersonages maar je opzuigt in die naar de bodem cirkelende draaikolk van geweld.

Through and Through (Na wylot) is vanaf 18 augustus 2025 verkrijgbaar op blu-ray (Radiance, import)