The State Against Mandela and the Others

De prijs van verzet

Mandela was niet de enige anti-apartheidsstrijder die in 1964 na een proces levenslang naar Robbeneiland werd verbannen. De documentaire The State Against Mandela and the Others zet de schijnwerpers op de negen andere beklaagden.

Elke beweging heeft een boegbeeld nodig en in de strijd tegen de apartheid was dat Nelson Mandela. Begrijpelijk, want Mandela was charismatisch en een welbespraakte redenaar. Het nadeel van dit geweldige boegbeeld was dat Mandela’s medestrijders publicitair nogal in zijn schaduw stonden. Het zal velen van hen weinig hebben kunnen schelen, maar de Franse documentairemakers Gilles Porte en Nicolas Champeaux wel. Met The State Against Mandela and the Others onderstrepen zij dat Mandela de strijd niet in zijn eentje voerde. De film blikt terug op het legendarische Rivonia Proces in 1963-1964 in Johannesburg. Daarin werden Mandela en negen andere leden van de vrijheidsbeweging ANC ervan beschuldigd dat zij met sabotageacties Zuid-Afrika in een chaos wilde storten om met buitenlandse hulp de regering omver te werpen. Op dit hoogverraad stond de doodstraf.

Vorig jaar bracht Jean van de Velde met de speelfilm Bram Fischer een eerbetoon aan een van de advocaten in het proces, die er zijn luxeleven voor op het spel zette. In The State Against Mandela and the Others blikken twee andere advocaten, Joel Joffe en George Bizos, en de drie nog levende aangeklaagden Denis Goldberg, Ahmed Kathrada en Andrew Mlangeni terug op het proces. Net op tijd, want Joffe en Kathrada overleden kort na het maken van de film. De vijf stok­oude mannen reageren op geluidsopnamen van het proces, waarvan geen beelden zijn, maar wel 256 uur radio-opnames. Om het gebrek aan beeld te compenseren, bevat de film fraaie zwart-wit-animaties van de rechtszaak (gemaakt door de in Parijs wonende Nederlandse animator Oerd van Cuijlenburg). De tekeningen zijn niet realistisch, maar proberen de sfeer van de rechtszaak te vangen. Zo fladdert de aanklager in een enorme zwarte toga door de rechtszaal, wat een intimiderende uitwerking op de aangeklaagden heeft.

The State Against Mandela and the Others biedt een gedegen reconstructie van het Rivonia Proces. Verbijsterend dat nog maar zo kortgeleden in een land racisme wettelijk was vastgelegd. Veel Zuid-Afrikaanse politici van de in 1948 opgerichte Nationale Partij, die het apartheidssysteem invoerde, waren in de oorlog nazi-aanhangers. Zwarte Zuid-Afrikanen zijn ‘barbaren en half-barbaren’, dus niet in staat om zichzelf te regeren, zegt een minister in een archieffragment. Het is tegen deze in beleid vastgelegde opvatting dat het ANC streed. Toen geweldloos verzet stelselmatig werd neergeslagen, greep de beweging naar sabotage- en geweldsacties. Er restte geen andere weg dan met geweld in verzet te komen, horen we Mandela in de rechtszaal in zijn beroemde, briljante verdedigingsrede zeggen. De keuze was tussen ‘acceptatie van een permanente staat van inferioriteit of het uitdagen van de regering’.

Dat de tien aangeklaagden niet de doodstraf maar levenslang kregen, was te danken aan de internationale publiciteit rond de rechtszaak en vooral aan Amerikaanse politieke druk. Niet alleen Mandela, maar ook de andere veroordeelden zaten meer dan vijfentwintig jaar gevangen op Robbeneiland. ‘Wat er ook gebeurt, de geschiedenis staat aan onze kant en van het onderdrukte volk’, schreef Mlangeni na het proces aan zijn zoon. Hij heeft gelijk gekregen, maar wat een enorme prijs hebben hij en anderen ervoor betaald. Na afloop van The State Against Mandela and the Others rest slechts bewondering voor zoveel moed en opoffering. Missie geslaagd van de makers van de film.