The Return

Uberto Pasolini verfilmt een deel van de Odyssee en ontdoet het verhaal van zijn mythische elementen.

The Return begint ermee dat het naakte lichaam van Odysseus aanspoelt op het strand van Ithaca, dobberend als een stuk wrakhout. Tien jaar duurde de terugreis van deze “door zoveel leed bezochte doler”, zoals Athena hem beschrijft in de Odyssee. Een tocht langs mythische eilanden en de grillen van de goden. Maar regisseur Uberto Pasolini laat al die omzwervingen voor wat ze zijn en balt zijn film samen tot dat moment van terugkeer.

Het is een terugkeer die niet zonder meer ook een thuiskomst betekent. Ithaca, het eiland waar Odysseus eens zo soeverein troonde, is in zijn afwezigheid overspoeld door machtsgeile ploerten die dingen naar de hand van Penelope (Juliette Binoche, die het beste maakt van een rol die veelal uit reactieshots bestaat). Odysseus’ zoon Telemachus (Charlie Plummer) drentelt intussen op de drempel van volwassenheid.

Maar vooral is er Odysseus zelf, gespeeld door Ralph Fiennes. Technisch een van de begaafdste acteurs van zijn generatie, iemand die elke zin overtuigend uit zijn mond kan laten rollen, maar die hier vooral lichaam is. Een lichaam dat met zijn door de zon gelooide huid en scherp getekende spieren nog altijd de contouren heeft van een krijger, maar de tijd heeft er sporen van sleet en vermoeidheid in getrokken.

Vrijwel elke keuze in The Return stuurt aan op realisme. Het verhaal dat Pasolini vertelt is dat van een man die zijn vrouw en zoon niet onder ogen kan komen, omdat dat ook een onder ogen komen is van wie hij eens was en wie hij is geworden. Wanneer Odysseus de slag om Troje navertelt, is de list met het houten paard geen heldendaad, maar een slinkse truc. En wat erop volgde geen epische overwinning, maar een slachtpartij. “De stad kon nooit gewonnen worden,” concludeert hij, “alleen vernietigd.”

De vraag die boven deze film hangt is waarom je de Odyssee zou ontdoen van zijn mythische dimensies, en wat er dan overblijft. In 1989 maakte Franco Piavoli met Nostos: il ritorno een film die de Odyssee terugbracht naar dezelfde elementen: het verlangen om thuis te komen, de littekens van de oorlog, de onmogelijkheid terug te keren als de man die hij eens was. Maar met zijn poëtische impressies zocht (en vond) Piavoli nadrukkelijk een visuele vertaling voor het gedicht dat de Odyssee is. Juist het realisme van The Return maakt dat de pijn van Odysseus op afstand blijft. Het is de poëzie die het in zich heeft die afstand te overbruggen.