The Neon Demon

The Neon Demon is waarschijnlijk de meest extravagante film van het jaar. Een orgie van licht en kleuren van Nicolas Winding Refn, maker van Drive.

Door Ronald Rovers

Een nieuwe Nicolas Winding Refn, een nieuwe lynchpartij. De reputatie die de Deense regisseur in 2011 met Drive had veroverd als maker van een stemmig ‘neo noir’ verkwanselde hij volgens critici een jaar later met Only God Forgives, een trip door de neon onderwereld van Bangkok. In essentie zei die kritiek dat de film een lege huls was, style over substance.
Niet voor het eerst. In 2003 had Refn al een keer eerder een Amerikaanse film gemaakt: Fear X met John Turturro als een man die obsessief de moord op zijn vrouw probeert op te lossen maar verdwaalt in beelden die wel of niet relevant zijn en een samenzwering die wel of niet bestaat. Negentig minuten gebakken lucht, was toen ook al de reactie van de pers. De film flopte waardoor Refns productiebedrijf Jang Go Star failliet ging. Refn ging terug naar Denemarken en maakte deel twee en drie van wat uiteindelijk de Pusher-trilogie zou worden. "Veel regisseurs zijn vooral bezig om problemen in het script op te lossen", zei Turturro later in een interview. "Nicolas lijkt een filmmaker die het script het liefst weggooit." Nicolas, was toen al duidelijk, is van de beelden.
Dat stamt waarschijnlijk uit de tijd dat Nicolas nog een jongetje was. Vader was filmmaker, moeder cameravrouw. Hij werd naar eigen zeggen grootgebracht op een menu van film. Zijn ouders zwoeren bij de Franse Nouvelle Vague, zei hij in 2012 tegen het tijdschrift van het Director’s Guild of America. "Voor hen was die God. Voor mij was het de antichrist."

Antichrist
Is het extreem gestileerde The Neon Demon dan soms de antichrist van Refns ouders? Is het Refns onafhankelijkheidsverklaring? Ging Only God Forgives daarom over de destructieve band tussen moeder en zoon, omdat dat Refns manier is om met zijn ouders te praten? Of is het gewoon toeval dat Mads Mikkelsens personage in de Pusher-trilogie zich pas echt vrij voelt nadat hij zijn vader heeft vermoord?
Voordat we verder speculeren eerst een paar feiten over The Neon Demon. Een fris jong meisje (Elle Fanning) arriveert in Los Angeles met een even blanco uitdrukking op haar gezicht als Ryan Goslings personage in Drive. Ze heet Jesse en ze wil model worden. Ze heeft een portfolio naar modellenbureaus gestuurd waarin ze als lijk poseert in bloederige taferelen. Dat is de stijl van de jonge fotograaf die nu haar vriendje wil worden en regelmatig aan de deur van haar sleazy motel verschijnt. Een van de modellenbureaus zegt dat Jesse groot gaat worden. Want ze heeft… dat ding. Dat ding heeft ze zeker. Beroemde fotografen willen het ding fotograferen. Beroemde designers willen het ding op de catwalk hebben. Andere modellen verliezen opdrachten aan dat ding. Ze willen het ook hebben. Desnoods trekken ze het van Jesse’s gezicht.

James Dean
Dat zou allemaal prima in een conventionele film passen maar dat is niet Refns stijl. Na een rustig begin gaan de remmen los en verandert de film in een orgie van licht en kleuren waarin Jesse’s ster zal rijzen en rijzen. Het Los Angeles van The Neon Demon is een Los Angeles waaruit alle ruis verdwenen is. Een wereld waarin alleen nog maar geposeerd wordt en die alleen voor deze film bestaat. Zoals de decors waarin modellen figureren alleen voor die ene shoot bestaan.
Behalve Jesse en haar jonge fotograaf toont niemand emoties. Tot ook zij meer en meer een pose wordt: ze verandert in haar ideale, door iedereen verheerlijkte en gehate zelf. De verliefde fotograaf blijft achter als een relikwie uit een oude wereld, een personage dat aan James Dean doet denken. Misschien als antithese. Dean was de rebel zonder doel. Jesse is een kameloen, zonder persoonlijkheid, met één heel duidelijk doel: zichzelf vooruithelpen. "Weet je hoe mijn moeder me noemde", zegt Jesse tegen de andere modellen. "’Gevaarlijk. Jij bent een gevaarlijk meisje.’ Ze had gelijk. Ik ben gevaarlijk." Dat is ze niet. Maar het past in haar act. Ze is herboren. Los Angeles is haar nieuwe moeder. De roem haar nieuwe God.

Sex Pistol
Een intens stupide film, schreef een Amerikaanse recensent. Iedereen die denkt dat hier iets in zit, zou zichzelf voor de gek houden. Dat is de gemiddelde reactie bij de neestemmers. Maar ze vergissen zich. Winding Refn noemde zichzelf laatst een sex pistol van de cinema en dat is een handige vergelijking. Niet omdat zijn films punk zijn maar omdat de kritiek die de Sex Pistols kregen toen ze voor het eerst verschenen, dat ze vals speelden en maar een beetje stonden te schreeuwen, voorbijging aan het belangrijkste punt: de rauwe energie van hun performance. Het ging niet om de letter van hun teksten maar om de geest van hun hele verschijning. Refns films moet je ook niet op het realisme of de logica van één scène of de precieze betekenis van de woorden doorgronden. Alleen de hele performance telt.
Wat zegt die performance? Wat beweren Refns films? Ze spelen met dat Amerikaanse scheppingsverhaal dat je moet worden wie je bent. In zekere zin is dat voor ieder van ons een belofte gebaseerd op een script, zoals Goslings personage in Drive niet anders kon dan de held worden, want dat is wat zo’n personage doet in zulke films. Je moet de held worden van je eigen verhaal. Refn suggereert dat we die verhalen schrijven met de beelden die we om ons heen zien — films, tv, comics, advertenties, commercials — en dat die beelden de werkelijkheid kunnen gaan overheersen. In The Neon Demon is het beeld inderdaad almachtig geworden en voegt de werkelijkheid zich naar de poses. Daarom verdwijnen de willekeurige bewegingen van lichamen in de loop van het verhaal uit beeld en blijven alleen de gecontroleerde, geposeerde houdingen over.
Net als bij David Lynch in Mulholland Drive en Inland Empire is de filmwereld bij Refn de enige wereld. Daarom voelde Drive zo vertrouwd. Omdat we alles in die film kenden uit eerdere films. Film is Refns moedertaal. Daarom duikt Keanu Reeves in The Neon Demon op. Reeves is uitgegroeid tot een soort meta-acteur, met dat karakteristieke, herkenbare gezicht, en met een dictie en stemgeluid die je alleen in genrefilms tegenkomt.
The Neon Demon is waarschijnlijk de meest gestileerde en extravagante film die we dit jaar in de bioscoop zullen zien. Een perverse parade van poses en schoonheid met Narcissus als de enige ware god. In de reflectie van het troebele water zijn we dus zelf onze eigen God geworden. Daarom accepteren we misschien geen grenzen en kritiek. In het flitsende neonlicht van de nacht zijn we ook onze eigen demon geworden.

Filmkrant.Live verzorgt in juli een introductie bij The Neon Demon
Cinecenter | Amsterdam
8 juli 21.00 uur
Door Ronald Rovers