The Letter for the King

Generaties Nederlandse lezers groeiden op met de avonturen van Tiuri. Tonke Dragts onvermijdelijke jeugdklassieker De brief voor de koning is nu een zesdelige Netflix-serie. Een mix tussen The Lord of the Rings en Game of Thrones. Nostalgie of verraad aan een jeugdherinnering?

‘Tiuri lag geknield op de stenen vloer van de kapel en staarde naar de bleke vlam van de kaars die voor hem stond. Hoe laat zou het zijn? Hij moest ernstig denken over de plichten die hij zou hebben als hij eenmaal ridder was, maar zijn gedachten dwaalden telkens af.’

Zo begint Tonke Dragts klassieke jeugdboek De brief voor de koning (1962), geschreven lang voordat de auteurs van dit artikel geboren waren. We zijn van verschillende generaties, maar hebben het boek allebei zo vaak gelezen dat Tiuri en zijn reisgenoot Piak bijna vrienden van ons geworden zijn. Samen steken ze de barre bergen over tussen de rijken van Koning Dagonaut en dat van Koning Unauwen, in de schaduwen en de nacht, om een geheime brief te bezorgen. We zijn allebei filmjournalist, en we zijn ook moeder en zoon.

De brief voor de koning is nu verfilmd als zesdelige Netflix-serie, nadat eerder al Pieter Verhoeff er in 2008 een tamelijk getrouwe speelfilm van had gemaakt. Die speelfilm hebben we destijds samen in een persvoorstelling gezien. David schreef als tiener soms over film voor de kinderpagina van NRC Handelsblad.
Dana Linssen: “Maar ik begin nu te twijfelen of ik je het ooit heb voorgelezen?”
David Hofland: “Haha, val jij even door de mand.”

Bovennatuurlijke elementen
Eind maart zitten we ook gelijktijdig voor het scherm, thuis, maar niet in dezelfde ruimte. Dat is niet zo makkelijk meer te organiseren. We beloven tussendoor niet te appen om geconcentreerd te blijven. Maar na een paar afleveringen kunnen we het toch niet laten om even te bellen. De geest van Tonke Dragt is in de eerste afleveringen bewaard gebleven, maar waar komen al die bovennatuurlijke elementen vandaan? Bij Dragt was er ook altijd een zweem van iets onverklaarbaars, maar dat neigde eerder naar ‘stille kracht’ en minder naar zwarte magie. In zes afleveringen is Letter for the King door showrunner William Davies vakkundig omgesmeed tot een mix van Lord of the Rings, Game of Thrones en willekeurig welke young adult-serie waarin een groepje tegenpolen samen een missie moet zien te volbrengen.

DH: “The Breakfast Club in de Middeleeuwen, zeg maar. Dat is zowel een compliment als een teken van de formule die het volgt. Ik heb het boek meermaals gelezen, omdat het spannend is en op verschillende punten in je leven iets zegt over volwassen worden. Maar alles wat ik bijzonder vond aan het boek zie ik niet terug in deze serie.”

DL: “Helaas, dat had ik ook. De eerste keer dat ik het las was ik heel erg bezig met het feit dat Tiuri een opdracht krijgt die groter is dan hijzelf. Iemand vraagt hem om hulp op het moment dat het hem verboden is om met iemand te spreken. En hij mag het aan niemand vertellen. Is het een test? Is menselijkheid belangrijker dan de regels van de staat? Zou ik zelf de moed hebben gehad? Hoe burgerlijk ongehoorzaam durf je te zijn? Er zit een hele politiek-filosofische laag onder die het avonturenverhaal zo rijk maakt. Het gaat over macht. Wat maakt iemand geschikt als heerser? Is het alleen autoriteit of ook wijsheid? Er staat echt iets op het spel. In de serie rent hij meteen naar zijn vader.”

Elke boekverfilming stelt de makers weer voor dezelfde uitdaging: wat doe je met de fans, met gebeurtenissen die je zo vaak hebt gelezen dat ze op je eigen herinneringen lijken? DH: “Dat begon al met Harry Potter. Als je eerst die boeken leest dan ziet Daniel Radcliffe er heel anders uit dan je Harry Potter in gedachten had. Toch is Radcliffe’s verschijning langzamerhand voor je eigen fantasie geschoven. Ik had het ook met de film van Pieter Verhoeff die in Nederland en Duitsland was opgenomen. Wat dat betreft zien de Nieuw-Zeelandse Lord of the Rings-landschappen en de Tsjechische kastelen in Letter for the King er meer uit zoals ik me ze bij Tonke Dragt heb voorgesteld. Er is veel aandacht aan world building en production design besteed. Maar die Lord of the Rings-vibe is ook bijna gênant: met die voice-over en die kaart aan het begin, alsof Galadriel ook even De brief voor de koning vertelt. Andere dingen zijn heel sterk. Het rijk van Dagonaut is de meest inclusieve vertaling die ik heb gezien van een klassiek verhaal. Als ridder Ristridin wordt geïntroduceerd, weet je meteen: dit is iemand met autoriteit. Dat hij wordt gespeeld door een acteur van kleur is ook heel cool. Maar het is onbegrijpelijk dat iemand die zo’n belangrijke rol speelt in het originele verhaal meteen het loodje legt. Dat is scenariotechnisch niet te verdedigen, want je hebt nog helemaal geen band kunnen opbouwen met het personage. En zo worden meer sterke punten uit het boek opgeofferd voor het effect.”

DL: “Moet je het eigenlijk wel doen dan, een boek verfilmen?”

DH: “Ja. En niet alleen omdat je als producent geld wil verdienen. Bij Koning van Katoren is het beter gelukt. Een ander boek dat geschreven is lang voordat ik werd geboren. Dat is nog steeds actueel. Niet voor niets heeft Jan Terlouw 25 jaar later nog een vervolg geschreven. Die verhalen moeten verteld blijven worden. En ja, er zijn een paar proeven gesneuveld, en dan zit jouw favoriete proef er natuurlijk niet in. Daarom lenen jeugdboeken zich heel goed voor miniseries. Neem bijvoorbeeld A Series of Unfortunate Events. Na die eerste film met Jim Carrey dacht iedereen: nou dat was het dan, voorgoed verpest. Dat waren drie boeken in één film, enorm chaotisch en gehaast. En nu heeft Netflix er drie seizoenen van gemaakt met Neil Patrick Harris als Count Olaf, waarin alle taligheden, rariteiten en uitweidingen tot hun recht komen.”

Dubbelgangers van de macht
De serie zet sterk in op de mogelijkheid van een nieuw seizoen. Of dat nou het vervolg Geheimen van het Wilde Woud zal zijn, of iets heel anders. Dat maakt een aantal geschrapte verhaallijnen op z’n minst gezegd verrassend, maar vaker onbegrijpelijk.

DL: “De boeken van Tonke Dragt zitten vol dubbelgangermotieven: twee broers die strijden om de macht, twee koningen, een wijze en een pragmatische, een koning en een kluizenaar, zelfs Tiuri en Piak zijn complementaire personages die niet zonder elkaar kunnen. In de serie is dat opgelost door jonkvrouwe Lavinia, Tiuri’s love interest een belangrijkere rol te geven.”

DH: “Het boek is natuurlijk een soort mannenoptocht. De serie is meer in balans. Koning Dagonaut is ook een vrouw geworden. En een van de jonge ridders is ook een meisje, met een Aziatische achtergrond en een Schots accent. Zij is een van de meest gelaagde figuren geworden. Dat die jonge ridders een grotere rol hebben gekregen, is een goeie keuze: het geeft meer dynamiek en gelaagdheid aan het verhaal. Tiuri is extreem passief gemaakt. Hij raakt al zeven keer de brief kwijt voordat hij nog maar goed en wel op weg is. Bij Pieter Verhoeff was hij juist ietsje stoerder dan in het boek. Zodra de serie na drie afleveringen het boek verlaat, komen er steeds meer gaten in het plot.”

DL: “Ik snap ook niet waarom Koning Dagonaut als vrouw toch weer het slachtoffer wordt van de machtsmachinaties van Koning Unauwen.”

DH: “Die bovendien alleen maar een beetje dronken aan het lanterfanten is op de politieke top.”

Zwarte magie
De vraag waar we mee blijven zitten, is de noodzaak om zwarte magie als nieuw plotelement te introduceren. Dat heeft te maken met de nieuwe backstory van Tiuri. Ook hij wordt gespeeld door een acteur van kleur. Dat brengt alledaags thema’s als vreemdelingenhaat en racisme op de voorgrond die in De brief voor de Koning alleen op de achtergrond aanwezig zijn.

DL: “Is zwarte magie dé metafoor waarmee we in de 21ste eeuw de strijd om de macht willen begrijpen? Het gaat niet meer over twee legers die tegen elkaar ten strijde trekken. Kunnen ze alleen met listigheden, bovennatuurlijke trucs en ogenschijnlijke toverkracht overwinnen? Is de wereld zo ongrijpbaar geworden? Zou je kunnen zeggen dat net als soms bij historische en sciencefictionfilms ook fantasy het heden in een andere wereld plaatst om het zo beter te kunnen begrijpen?”

DH: “Films geven vaker een beeld van een tijd dat de makers er niet bewust in hebben gestopt. Superhelden dateren uit de Koude Oorlog, de angst voor technologie, voor radioactiviteit. James Bond vecht de afgelopen vijftig jaar steeds tegen de vijand van zijn tijd, eerst de Russen en daarna de internetgigant. We leven nu in een tijd waarin mensen het gevoel hebben dat ze als individu weinig greep hebben op het grote geheel. Ja, je hebt stemrecht. Maar wat als de multinationals vervolgens alles bepalen? Dat zijn sentimenten die zich lenen om vertaald te worden in het beeld van een zwerm zwarte vogels die duisternis en dreiging over de aarde werpen. Wel jammer dat we The Letter for the King zo interessanter maken dan-ie is.”