THE LAND OF THE WANDERING SOULS

Vaak zijn documentaires waarin in ontwikkelingslanden werkzame multinationals voorkomen, sterk gericht tegen het zogeheten ‘neo-imperialisme’. In The land of the wandering souls ligt dat een tikje anders. In deze documentaire van Rithy Panh wordt het initiatief van telecomgigant Alcatel om in Cambodja glasvezelkabel aan te leggen juist getoond als broodnodige werkverschaffing. Ongeschoolde arbeiders trekken met hun complete gezinnen van de Vietnamese naar de Thaise grens om met de hak een sleuf dwars door het land te kerven. Alcatel biedt hen een inkomen — schaars welliswaar maar meer dan dat ze daarvoor hadden. Maar om The land of wandering souls een apologie voor internationale grootkapitaal te noemen zou te ver gaan. Het telecomproject is vooral een aanleiding om de dagloners onder de loep te nemen. Dat levert op het eerste gezicht het verschoppelingenverhaal op dat overal en altijd hetzelfde is: ongeremde gezinsgroei, wurgende schuldenlast, gezondheidsproblemen en beroving. Bij elkaar gebedelde rijstmaaltijden worden gecomplementeerd met een saus van rode mieren, geslapen wordt er onder de blote hemel. De armoede van de gravers wordt extra gecontrasteerd door de hightech communicatielijn die dagelijks door hun vingers glijdt. In pauzes discussiëren de plattelanders, die in hun eigen dorp veelal niet eens elektriciteit hebben, over wat internet nou eigenlijk inhoudt. Deze scènes maken op onsentimentele, directe wijze de kloof tussen arm en rijk zichtbaar. Maar de grootste meerwaarde zit in de symbolische laag die de documentaire ontleent aan de locatie. Het gaat hier immers om Cambodja, het land van dictator Lon Nol en de Rode Khmers. Met het openrijten van de aarde leggen de wegarbeiders ook de nog lang niet geheelde wonden in het nationaal historisch bewustzijn weer bloot. Een dorpsvrouw wordt door de hongerende wegarbeiders herinnerd aan haar tijd in een heropvoedingskamp. Beenprotheses zijn stille verwijzingen naar de mijnen die overal nog liggen. Niet zelden stuiten de gravers op roestende bommen of resten van massagraven. Regisseuse Panh legt zo op onnadrukkelijke maar bijzonder effectieve wijze een verband tussen oeroude armoede, hypermoderne techniek en een recent oorlogsverleden dat er tussenin hangt. Dat maakt The land of the wandering souls tot een fascinerend gelaagd portret van de getraumatiseerde samenleving die Cambodja is.

Edo Dijksterhuis