The Films of Alejandro Jodorowsky

De dvd-box rond de controversiële filmmaker Alejandro Jodorowsky bevat drie surrealistische films over de reis naar spirituele verlichting. Een box die ook zonder gebruik van hallucinogenen garant staat voor een fikse trip.

“Als iemand nu een pistool voor me heeft schiet ik je ter plekke dood, als je dat wilt”, aldus Alejandro Jodorowsky tijdens een interview dat ik in de zomer van 1992 met de Chileense filmregisseur had in Amsterdam. Het was een memorabel gesprek met een filmmaker die op dat moment succesvol was met Santa sangre (1989), een zinsbegoochelende remake van Todd Brownings The Unknown (1927). Het zonovergoten terras van De Brakke Grond veranderde na een vraag van interviewpartner Hans Peter Christen in een ijswoestijn. Christen had de euvele moed Jodorowsky te vragen waarom er zoveel dieren worden omgebracht in Jodorowsky’s El topo en The Holy Mountain. Dat schoot de regisseur in het verkeerde keelgat — alles voor de kunst, en geen grappen — met bovenstaande uitspraak tot gevolg.

Tarotkaartenlezer
Alejandro Jodorowsky (1929) een bevlogen filmmaker noemen doet hem geen recht. De man is een maniakale kunstenaar, in wiens oeuvre van films, strips, scenario’s en talloze theaterproducties ook nog plaats is voor decennia omspannende carrières als tarotkaartenlezer, psychotherapeut, mysticus en vader van een halve schoolklas kinderen. Door zijn vriend en bewonderaar Peter Gabriel wordt Jodorowsky misschien wel het best omschreven: “The man is a super-spiritual stud.”

In 1955 verhuisde Jodorowosky van Chili naar Parijs, raakte er bevriend met Jean Cocteau, werd de favoriete leerling van Marcel Marceau en richtte de ‘Mouvement Panique’ op met Roland Topor en Fernando Arrabal. De Chileen maakte vervolgens grote ophef met zijn Mexicaanse debuutfilm Fando y Lis (1968), waarmee deze indrukwekkende dvd-box aftrapt. Het is een hoogst experimentele film over de zoektocht van een jong stel naar de magische stad Tar. Of is het een zoektocht naar hun ziel en de verbondenheid van hun lot? De in fel belicht zwart-wit gefotografeerde film is geen makkelijke kost en ’s mans neiging naar controverse is al vanaf de openingstitels voelbaar. Er werd toegehapt: het publiek op het filmfestival van Acapulco zat niet te wachten op deze waanzin en Jodorowsky moest in een taxi vluchten voor een woedende menigte die hem wilde lynchen. Maar de beeldenstorm die de debutant op het doek toverde was niets vergeleken met zijn volgende film El Topo (1970), ’s werelds eerste bona fide culthit en de film die het fenomeen ‘Midnight Movie‘ lanceerde.

Verlichting
Over het destijds in de Verenigde Staten als een sensatie ontvangen El Topo was Jodorowsky kort en duidelijk: “I ask of film what most North Americans ask of psychedelic drugs.”

De film werd door sommige critici verworpen als het werk van een idioot, anderen zagen een vernieuwend, spiritueel epos, dat geheel conform de tijdgeest thema’s als geweld, vrede, verlichting en bewustzijnsverruiming aan de kaak stelde, een soort kruisbestuiving tussen Peckinpah en Fellini op hun uitzinnigst. El Topo is een gewelddadige maar ook tedere western waarin een in zwart leer gestoken revolverheld (Jodorowsky zelf) door de woestijn trekt, allerlei bizarre bandieten ontmoet en hen het zwijgen oplegt. In een onmetelijke zandvlakte gaat hij op zoek naar ‘de drie meesters’ die hem verlichting zullen brengen. De film kronkelt zich vervolgens langs volslagen absurde plotwendingen naar een groot vraagteken en laat de kijker achter met het gevoel een onvergelijkbare filmtrip te hebben beleefd.

De toonaangevende hippies John Lennon en Yoko Ono zagen de film, tripten lustig mee en zorgden vervolgens voor een enorme cult following door El Topo in te leiden en er veel reclame voor te maken. De uiterst viriele regisseur was er niet rouwig om: de groupies stonden voor de meester in de rij en de tegencultuur van de jaren zeventig had er een nieuwe held bij. Lennon legde Jodorowsky vervolgens een miljoen dollar in het handje voor zijn volgende film, het zo mogelijk nog meer losgeslagen The Holy Mountain (1973).

LSD
The Holy Mountain is, met zijn uitzinnige combinatie van spiritualiteit, filosofie, alchemie en pop-art, duidelijk een kind van de jaren zeventig en doet daarmee verouderder aan dan het tijdloze El Topo. Maar wat blijft dit een waanzinnig onderhoudende film en een feest voor het oog! Het is ook een film die de kijker veel energie kost: elk shot bevat een symbool, een metafoor, die verwijst naar een religie, naar de consumptiemaatschappij, naar astrologie, naar de Amerikaanse buitenlandpolitiek, naar de geschiedenis van Latijns-Amerika, naar de archetypen van Jung, naar de Tarot. En de nodige seks ontbreekt uiteraard niet.

Ook hier volgt een man, een arme zwerver, de weg van leegheid en materialisme naar verlichting en neemt daarbij negen grootindustriëlen op sleeptouw. Die weg voert langs zo’n beetje alle voor Jodorowsky denkbare visuele excessen. Dat zijn er dus wel een paar. Zo zijn er groteske parodieën op rockmuziek (gitaren blijken dodelijke wapens), politiek engagement (demonstrerende studenten worden gruwelijk vermoord; vogels vliegen uit hun verminkte lichamen op), totalitarisme (zo blijkt er een staat van gecastreerde übermacho’s te bestaan) en zijn flatgebouwen vol doodskisten de architectuur van de toekomst. Maar langzaam wint de film aan kalmte, wordt de hypergestileerde look vervangen door een realistische stijl en wat fijnzinniger bespiegelingen. Er wordt geëindigd met een bruut slotakkoord, waarin de regisseur — die dacht dat The Holy Mountain ‘de wereld kon veranderen en beter was dan LSD’ — de kijker nog even een zetje in de rug richting zelfontplooiing geeft.

Orakel
Tot zover een geweldige box. Maar waar zijn ’s mans laatste twee films? Het heerlijk kitscherige horrordrama Santa sangre en het onderschatte The Rainbow Thief (1990), een Bijbelse parabel met Omar Sharif, Peter O’Toole en Christopher Lee, ontbreken. Dat bevreemdt, want de samenstellers hebben wel de moeite genomen een aantal obscure zaken uit Jodo’s verleden op te diepen. Sommige van deze extra’s zijn niet belangwekkend, andere daarentegen verhelderend (uiteraard een relatief begrip op planeet Jodorowsky).

In de eerste categorie kunnen we de pas onlangs teruggevonden korte film La cravate (1957) indelen, een mime-achtig toneelstuk over twee mannen waarvan de hoofden verwisseld worden. In kleur en prachtig digitaal opgepoetst, dat wel. Voor soundtrackliefhebbers zijn de cd’s van El Topo (met veel meer nummers dan de zeldzame elpeeversie) en The Holy Mountain (nooit eerder uitgebracht) toegevoegd. Sterke cd’s, maar niet van het soort dat je ’s avonds opzet bij een kopje thee, dat laat zich verstaan.

Boeiender wordt het bij de commentaarkanalen. Het kijken naar het onevenwichtige Fando y Lis wordt een stuk verheffender met de vertelstem van de regisseur, maar wanneer Jodorowosky orakelt tijdens El Topo en The Holy Mountain winnen de toch al uit hun voegen barstende films aan rijkdom. Het valt op hoeveel autobiografische elementen de films bevatten; de regisseur neemt geen blad voor de mond en vertelt over gelukkige momenten en pijnlijke gebeurtenissen die in zijn oeuvre zijn verwerkt. Enkele van de schijven bevatten ook wat gefilmde interviews met Jodo waaruit zijn expertise in het leggen van de tarot blijkt, en waarin hij wederom heel open is. Zoals over zijn dertig jaar durende vete met de beruchte producent Allen Klein. De strijdbijl is begraven: “To make peace with an enemy is an enormous amount of happiness.”

De uitsmijter van het bonusmateriaal is de 90 minuten durende docu La constellation Jodorowsky (1994). Maker Louis Mouchet benaderde de cineast in Parijs en maakte een persoonlijk portret waarin alle aspecten van ’s mans leven aan bod komen en een groot deel is gereserveerd voor Jodorowsky’s jarenlange poging Dune te verfilmen met hulp van striptekenaar Jean ‘Moebius’ Giraud (Blueberry). Een absolute must voor Jodofielen (want ook nog voorzien van een opname van een van ’s mans bijzondere therapiesessies) en een definitief bewijs dat deze man geen goeroe, maar een groot kunstenaar is. “Anderen maken films met hun ogen, ik maak ze met mijn ballen”, aldus Jodo, en hij heeft nog gelijk ook.

The Films of Alejandro Jodorowsky is te koop op dvd (Anchor Bay, import).