The Fabric of the Human Body

Cyborgs die cyborgs fabriceren in een ziekenhuis dat functioneert als een fabriek. The Fabric of the Human Body is een vervreemdende, onderzoekende real-life sciencefictiondocumentaire door het buizenstelsel van lichaam en kliniek, over de menselijke factor in de zorg.

Een mini-camera maakt een duik het menselijk lichaam in. We zien hoe een minuscuul soldeerboutje menselijk weefsel wegbrandt in een soort tunnel: er zijn gele, witte en roze gekleurde wanden, in de verte klinken bliepjes en iets dat op een stofzuiger lijkt.

Opeens is de camera weer buiten het lijf, in de operatiekamer, waar twee handen met groene handschoenen tussen stukken groen zeil een pistoolvormig instrument met allerlei buizen hanteren. In die steriele setting laat zich een stukje penis ontwaren, waar het pistool in verdwijnt. Een knetterend geluid zet in, vergezeld van een vrouwenstem: “Hij staat nu op de machinegeweer-stand.” De chirurg last een pauze in, vloekt over hoe doodvermoeiend dit werk is en uit tegenover de verpleger zijn irritatie over onhaalbare werkschema’s, onderbezetting, dat iedereen overwerkt is. “Ik voel me een robot.”

Het is een wonderlijke paradox, die continu terugkeert in The Fabric of the Human Body (De humani corporis fabrica), een in de werkelijkheid gewortelde, maar aan sciencefiction refererende documentaire over de wisselwerking tussen mens en techniek. Met de ‘opwaardering’ van het menselijk lichaam door technische vindingen raakt de menselijke factor uit zicht. De toename van techniek in de zorg gaat gepaard met dehumanisatie: productie draaien is het doel, niet de mens. Chirurgen zijn cyborgs die cyborgs produceren. Een geüpgrade mens die aan menselijkheid verliest.

Die dubbelzinnigheid zit ook in de titel: hoe er een fabriek is gebouwd rond menselijk weefsel. Hij werd ontleend aan het zeven boeken tellende De humani corporis fabrica van arts-anatoom Andreas Vesalius uit 1543, die daarin voor het eerst het menselijk lichaam in kaart bracht.

De thematiek is geheel in het straatje van documentairemakers Véréna Paravel en Lucien Castaing-Taylor, die zichzelf, met hun camera’s als verlengstuk van hun lichaam, ook als een soort cyborgs beschouwen. Ze hebben zich ontwikkeld tot de kopstukken van de spraakmakende documentaireschool van het Sensory Ethnography Lab van Harvard. In 2012 braken ze door met hun in Locarno bekroonde horrordocumentaire Leviathan, over leven en dood aan boord van een vissersschip.

Sindsdien schopte hun vernieuwende werk het tot de belangrijkste festivals. Somniloquies (2017), een hallucinante monoloog van een beroemde slaapprater, draaide in Berlijn. Caniba (2017), een portret van een Japanse man die in 1981 in Parijs een Nederlandse student vermoordde en deels opat, won de Orrizonti-prijs in Venetië. The Fabric of the Human Body, die in première ging op de Quinzaine in Cannes, past in een oeuvre dat zich kenmerkt door een stemmige, soms horrorachtige fascinatie voor menselijke verschijningsvormen die iets onwerkelijks hebben. Hier zien we die terug in de door hightech omgeven slagers, timmerlieden en loodgieters die het lichaam induiken, gewapend met microcamera’s die het relatief nieuwe gebied der menselijke weefsels ontginnen.

De pretentie van perfectie gaat ook hier hand in hand met menselijk geklungel. Bij een prostaatoperatie laat een ongeconcentreerde arts om de haverklap instrumenten op de vloer vallen. Bij de verbluffende complexiteit van menselijke weefsels ogen de kille, stugge apparaten rigide en primitief. Er is geen commentaar of toegevoegde muziek, behalve ‘I Will Survive’ van Gloria Gaynor en ‘Blue Monday‘ (“How does it feel?”) van New Order op een afscheidsfeestje van een collega.

Paravel en Castaing-Taylor filmden dit keer in een tiental Parijse ziekenhuizen en zorginstellingen. Van weirde driedimensionale opnames van een foetus, via een demente vrouw die schreeuwt als een papegaai, tot de lijken die in de kelder gereed worden gemaakt voor afvoer. Van werkstress tot een feestje. Van hersenoperatie tot prostaatverwijdering. Van het dak tot de kelder. Van micro-opnames van het menselijk buizenstelsel tot de buizenpost door het hospitaalgebouw. Van de bekleding van ingewanden tot graffiti en muurschilderingen aan de ziekenhuismuren. Een even wonderlijke als ontluisterende gang door het zorgstelsel anno nu.

The Fabric of the Human Body wordt op 9 mei 2023 eenmalig vertoond in Lumière, Maastricht en is vanaf 22 mei 2023 te zien op Mubi (VoD).