TANGO

Dat de Spaanse filmmaker Carlos Saura van dans en muziek houdt, is geen geheim. Wierp hij zich tot nu toe vooral op de flamenco, in zijn nieuwste film Tango krijgt de populaire Argentijnse ‘dans van het verdriet’ de Saura-behandeling: Passie! Erotiek! Jaloezie! Geweld! Hoeveel uitroeptekens kan een mens verdragen?

Carlos Saura (67) had al twaalf films op zijn naam staan toen hij in 1976 een internationale filmhuishit had met het schitterende Cria cuervos, waarin een kind (de jonge Ana Torent met ogen als schoteltjes) zich inbeeldt dat ze over magische krachten beschikt. Vijf jaar later maakte hij het al even schitterende Bodas de sangre (Bloedbruiloft), dat een verfilming is van een ballet, gebaseerd op een verhaal van Garcia Lorca over een Andalusische bruiloft die uitmondt in een crime passionel.
De film bevatte een patroon waarop Saura nog vaak zou teruggrijpen: mannelijke personages die zich in een gevaarlijke liefde begeven, wat uitloopt op een steekpartij. Bij Saura is liefde nooit ongevaarlijk: altijd moet er worden afgerekend met een liefdesrivaal. Dat geldt althans voor de mannen, want de rol van vrouwen is beperkt tot die van femme fatale. Specifiek voor het werk van Saura is verder dat hij de rol van choreografen, theater- en filmmakers ter discussie stelt. Werken met acteurs en dansers is nooit vrijblijvend, want altijd kan een gevaarlijke verliefdheid toeslaan, met als resultaat dat de werkelijkheid met de voorstelling begint samen te vallen.
Carmen (1983) is hiervan een mooi voorbeeld. De film gaat over het instuderen van Bizets opera, maar als de regisseur verliefd wordt op hoofdrolspeelster Carmen, vindt de liefdestragedie die zich op de planken afspeelt ook in de werkelijkheid plaats, met als resultaat dat de regisseur na een dodelijke messteek van een liefdesrivaal het loodje legt. Waarmee maar gezegd wil zijn dat creëren niet zonder risico’s is.

Ultieme tangofilm
Bodas de sangre en Carmen waren overtuigende films, waarin de spectaculaire dansscènes en de verdubbeling van de theaterwereld met de werkelijkheid goed uitpakten. Dat de films af en toe in een soort zigeunerromantiek vervielen, was niet hinderlijk, omdat dit exotisme binnen de perken bleef. Dat Saura besefte dat hij met zijn aanpak het gevaar liep te vervallen tot mooie glimmende zeepbellen, bleek in 1992 met Sevillanas, dat een authentiek portret schetst van oude flamencodansers en zangers.
Wat deze film zo ontroerend maakt is dat Saura niet op zoek is naar perfecte dansuitvoeringen, maar laat zien dat flamenco een intens levensgevoel is, waarbij het niet draait om perfecte bewegingen of zangprestaties. De trillende stemmen en half gelukte bewegingen emotioneren meer dan de gladde opvoeringen van geschoolde dansers en zangers, die in shows met titels als Flamenco Fiesta wereldtoernees maken. Dat de film in Nederland niet werd uitgebracht, maakte duidelijk dat distributeurs niet geloven dat Nederlanders werkelijk zijn geïnteresseerd in de flamenco.
En nu is er dan Tango, waarin Saura terugvalt op zijn oude commercieel succesvolle benadering. De film voert ons naar Buenos Aires waar een regisseur ‘de ultieme tangovoorstelling’ wil maken. Waarom iemand dat per se wil, blijft in het duister gehuld. In elk geval is duidelijk dat de regisseur, een oudere man, het alter ego van Saura is, die de ultieme tangofílm heeft willen maken. Geheel volgens de Saura-aanpak wordt de regisseur verliefd op een danseres, die de minnares is van een maffioso, die — extra complicerende factor — de geldschieter is van de show. We zijn op bekend terrein: gevaarlijke liefde en het samenvallen van de voorstelling met de werkelijkheid.

Imponeergedrag
Dat Saura zichzelf met Tango herhaalt, is niet het grootste bezwaar tegen de film. Erger is het beeld dat hij schetst van de tangocultuur. Dat alle dansscènes er onaangenaam perfect uitzien, valt nog wel te vergeven, hoewel Saura wel erg dicht in de buurt komt van een soort Tango Fiesta, maar niet dat hij de tango uitsluitend ziet als een erotische dans. Het beeld van de tango als een plaatsvervangende vrijpartij mag in het westen inmiddels gemeengoed zijn, het doet onrecht aan de veelzijdigheid van deze door immigranten aan het einde van de negentiende eeuw in Buenos Aires ontwikkelde danscultuur.
De tango-expert Daniel Trenner omschrijft de tango als "veel meer dan een uiting van seksueel verlangen. De tango geeft uitdrukking aan fatalisme en de pijn van het noodlot. Het is de dans van het verdriet." Deze noties zijn aan Saura volledig voorbijgegaan. De tango is voor hem niet meer dan een kapstok waaraan hij zijn vaste repertoire van gepassioneerde liefde en liefdesgeweld ophangt. Voor Saura is er geen verschil tussen verschillende dansculturen: of hij zich nu stort op de flamenco of de tango, het komt altijd neer op een fatale liefde, die eindigt met een messteek.
Dat Saura in Tango en passant de recente Argentijnse bloederige geschiedenis in dans verbeeldt — onder meer krijgen we een choreografische verbeelding van een massagraf — heeft niets met de tango te maken en komt bovendien buitengewoon pathetisch over. Net zo pathetisch als de regisseur in de film, die zich als Groot Kunstenaar door Goya’s gruwelijke schilderijen laat inspireren ("De geschiedenis herhaalt zich helaas") en die het nodig vindt om Borges te citeren ("Het verleden laat zich niet vernietigen"). Het is even doorzichtig imponeergedrag als de praatjes waarmee hij de danseres, waarop hij verliefd is, het bed in probeert te praten: "Ik ben een eenzaam dier; een oude leeuw die doelloos door de Afrikaanse savanne struint. Blijf vannacht bij me." Het is te hopen voor Saura dat hij niet helemaal samenvalt met zijn alter ego.
Om op aarde terug te keren moet de Spanjaard maar eens een film maken over de klompendans.

Jos van der Burg