Sunless Shadows
Nergens zo vrij als in de cel
Opgesloten in een meisjesgevangenis in Teheran delen vijf jonge vrouwen een kamer en een leven in Mehrdad Oskouei’s Sunless Shadows, de openingsfilm van IDFA 2019. Voor de camera vertellen ze over de moord op hun mannelijke familieleden, gruweldaden die ze begingen om zichzelf of een ander te bevrijden uit een verstikkend bestaan.
Zwart beeld. We horen regisseur Mehrdad Oskouei tegen iemand zeggen dat ze zo de opname mogen starten. Dan beeld. Een meisje zit op een stoel en kijkt recht in de lens. Haar kalmte fascineert. Wat heeft zij op haar kerfstok en hoe gaat ze dat haar hele leven dragen?
Zo begint Sunless Shadows, de openingsfilm van IDFA 2019. Een klein verhaal, over jonge vrouwen die het verschrikkelijkste hebben gedaan waar de mens toe in staat is: iemand anders om het leven brengen. De jonge koppies, zorgvuldig ingepakt in handgewassen sjaals, blikken terug op hun benauwende jeugd. Ze vertellen over hun broers, ooms, zwagers en vaders die hun het leven onmogelijk maakten. Over geweigerde echtscheidingen, mishandelingen, kindhuwelijken, de duisterste kant van het patriarchaat. Stuk voor stuk zijn ze bewijsmateriaal van een vastgelopen samenleving.
Oskouei vertelt zuinig, gedoseerd. Hij laat zijn personages net genoeg vertellen om zijn punt te maken. In Iran bestaat de doodstraf nog en die wordt veelvuldig ingezet, zeker bij medeplichtigheid aan een opgebiechte moord. Vrijuit spreken is dus bloedlink.
Soms is de geloofwaardigheid van de scènes kantje boord. Zoals het talkshow-achtige gesprek van de kamergenoten over de daden waaraan ze medeplichtig zijn. Was het hun idee of dat van de filmmaker om daar zo over te praten? Is het erg als het hun eigen idee niet was? Het leidt een beetje af van de ware schoonheid van de film: het besef dat deze gevangenis de meest vrije plek is die de meisjes kennen in hun leven. Eén van de prachtige jonge vrouwen die het verhaal in en uit fladdert is namelijk al twee jaar vrij. Maar nergens is ze zo vrij als tussen deze vier muren, bij haar vriendinnen. Ze groeiden samen op in de cel. In een wereld zonder mannen, zonder vragen, zonder veroordeling.
Sunless Shadows is een geslaagd portret van jonge gedetineerden die nergens betere bescherming vinden, nergens meer ruimte om tot bloei te komen, dan achter slot en grendel. Een film over lief en leed binnen families. Over vriendschap onder erbarmelijke omstandigheden. Als iets je bijblijft van deze film, laat het dan het besef zijn dat mannen in Iran zo veel ruimte krijgen om vrouwen het leven onmogelijk te maken dat het ze tot traumatische, onomkeerbare daden kan dwingen. Hoe langer je daarover nadenkt, hoe harder die realiteit binnenkomt.
