SOMNAMBUUL

Drie Midden-Europese films reizen vanaf 17 oktober langs de filmhuizen in de door het Filmfestival Rotterdam georganiseerde Tigers on tour-reeks. Drie films over vaders, dochters, broers en opa’s. Films over verlangen naar de horizon. Maar wanneer vind je die? Als je blijft, weggaat of terugkomt?

Wat zou er met Ophelia zou zijn gebeurd, als Hamlet haar liefde niet getart en versmaad had, en ze zich niet in een koude rivier verdronken had? Als ze wel was blijven leven. En krankzinnig geworden, met vader Polonius van het Deense hof was verstoten en ergens een teruggetrokken leven had moeten leiden, op een eiland van de Estse kust bijvoorbeeld, geplaagd door hallucinaties en nachtmerries. Nauwelijks erger dan haar heldere momenten.
In zijn tweede speelfilm Somnambuul betreedt de Estlandse regisseur Sulev Keedus hetzelfde toneel als in zijn eersteling Georgica (1998), een eiland in de Oostzee, waar de tijd stil staat en herinneringen schokkend tot leven komen. Het is een wereld waarin het landschap al vanzelf zwart-wit is, ontkleurd, door een meesterschilder gecomponeerd, en waar vandaan de laatste boot is vertrokken. Eeta, onze Ophelia, is eraf gesprongen. Ze wil wel weg uit dit niemandsland in 1944, of 1044 of 2944. Ze droomt ervan om te ontsnappen, aan haar norse vader, die haar niet aankijkt uit angst haar aan te raken, aan het niets. Ze is voortdurend bezig met ontsnappen, ze klimt op de balustrade van de vuurtoren waarin ze wonen, maar ze kan niet echt als Dedalus haar vleugels spreiden en naar de zon toe vliegen. Want er is helemaal geen zon. Het is winter en Eeta is een gestrande vogel die haar rokken optilt voor de overvliegende bommenwerpers.
Er zit een hoop frustratie in de aderen van deze jonge vrouw, met haren zo vlassig als het schrale gras. Haar bloed is getekend door seksuele agressie. Ze is nymfomaan en frigide tegelijkertijd.
Keedus is wel vergeleken met Tarkovski of Sokoerov, maar hij is niet zo mystiek. Somnambuul is een hele primitieve film. Krachtig, rauw, agressief ook naar de toeschouwer toe, ontoegankelijk bijna. De seizoenen gaan voorbij in deze film. Maar er verandert niets. Net als in veel films waarin de seizoenen voorbij gaan. Maar waarom gaan de seizoenen dan voorbij? De wind waait en de seizoenen gaan voorbij.
Wat een gruwelijk fatalistische film. Een granieten oefening in menselijk lijden. Het went niet. Dat is een bijna heuglijke zekerheid.
En dat je tijdens het kijken zelf een standbeeld wordt op het strand, gezandstraald door de wind, helemaal weer schoon, en stijf van verbijstering.

Dana Linssen